Të përgatitemi për lexim

Pyetje: Në të katër anët e botës po vërehet se dashamirësia dhe vlerësimi për “Lëvizjen e Zemrave” po shumëfishohet ditë pas dite. Në këtë pikë, për të shmangur çuarjen dëm të mundësive që ekzistojnë, si dhe për lumturinë në këtë jetë e në jetën e përjetshme të bashkëbiseduesve, cilave çështje u duhet dhënë përparësi?

Përgjigje: Është e vërtetë se në ditët tona bëhet fjalë për një zgjerim në progresion gjeometrik. Në gjeografinë e botës, njerëzit tanë kanë mbërritur në 150-160 vende të ndryshme. Në krejt faqen e dheut thuajse nuk ka mbetur asnjë vend që të mos e keni bërë të ndiejë zërin dhe frymën tuaj. Lavdi Zotit të Gjithëfuqishëm, mund të thuhet se na është dhuruar një mirësi që i ngjan mirësisë së dhuruar ndaj sahabëve prej vetë Allahut. Pa dyshim që kjo tablo është krejtësisht dhuratë e mirësi hyjnore prej Zotit të Madhëruar. Se përse na është dhënë ne kjo mirësi e ky bekim, nuk e dimë. Dashtë Zoti që kjo të mos përbëjë një dëshirë për t’u largësuar; mos qoftë e tillë dhe në përfundim mos ndodhtë që të na hedhë në krenari e të na marrë mendjen.

Fryma e një ripërgatitjeje të re

Tani, kundrejt këtij zgjerimi në progresion gjeometrik, nëse sasia dhe rrethanat e njerëzve që do të sigurojnë udhërrëfimin janë ende në gjendje algjebrike, atëherë gjendja ekzistuese duhet rishikuar, dhe kësisoj, në një ripërgatitje të re, në zemra duhet ndezur sërish po ajo dashuri e dëshirë e zjarrtë si në rastin e atyre shokëve tanë që në fillim të viteve ’90, me synimin e shpërblimit të Hixhretit, u organizuan për emigrim jashtë vendit. Kurani Fisnik na e tregon këtë pikësynim duke urdhëruar e thënë: “Ata që emigruan e përpiqen që për hir të Allahut.” [138] Pra, nëpërmjet emigrimit, njerëzit fitojnë një vlerë te Zoti. Ndërsa më pas, duke pohuar të drejtën e hixhretit, në vendet ku kanë emigruar bëjnë përpjekje në drejtim të kalimit të pengesave mes njerëzve e Allahut, për të bërë të mundur një ritakim të e sërishëm me Allahun. Prandaj, lidhur me zgjerimin në përmasa gjeometrike, është shumë e rëndësishme që, siç ndodhte në Shekullin e Lumturisë, me një edukim intensiv, të zhvishen njerëzit prej lëndores, të çlirohen prej kafshërores dhe të drejtohen nga Allahu (xh.xh.) në orbitën e zemrës e të shpirtit. Në fund të periudhës së sahabëve dhe në fillim të asaj të tabiinëve, disa njerëz të rinj, për shkak se nuk e konceptuan dot shpirtin e fesë, u bënë shkak për rryma si ato harixhije, rafidije dhe batinije. I Dërguari fisnik (sal'lallahu alejhi ues'sel'lem), në shprehjen e lume të kësaj gjendjeje, urdhëron e thotë: “Nga mesi juaj do të dalin të tillë njerëz, që juve do t’ju duken shumë të vegjël, namazi juaj kundrejt namazit të tyre, agjërimi juaj kundrejt agjërimit të tyre, veprat tuaja kundrejt veprave të tyre. Ata lexojnë Kuran, por Kurani atyre nuk ua kalon gurmazin. Njëlloj si heshta që hyn e del duke e përshkuar gjahun, edhe të tillët hyjnë e pastaj dalin sërish nga feja njëlloj siç hynë.” [139]

Kuptimin e shprehur prej këtij hadithi fisnik mund ta mendoni edhe për epokën tonë. Disa njerëzve mund t’u krijohet edhe kallo në ballë e në gjunjë prej faljes së namazit, por duke qenë se nuk arrijnë të depërtojnë në thelbin e dijes, nuk çlirohen dot prej rënies në teprim të skajshëm (ifrat) apo në lëshim të skajshëm (tefrit). Pavarësisht se duken sikur janë vërtet pranë Allahut, ata janë në gjendje që, me lehtësinë më të madhe, të cilësojnë si jobesimtarë edhe njerëz të përgëzuar me Xhenet nga i Dërguari i Allahut (sal'lallahu alejhi ues'sel'lem), si Ebu Bekri (r.a.), Omeri (r.a.), Osmani (r.a.), Aliu (r.a.). [140] Shihni, pra, në ç’kundërthënie ndodhen. I Dërguari i Allahut (s.a.s.) përgëzon dhjetë vetë me Parajsën, [141] por ja që disa ngrihen e shprehin për ta shpifje që të rrëqethin. E pra, kjo është një gjendje injorance që buron prej mungesës së plotë të njohjes së shpirtit e të thelbit të fesë.

Prandaj, duke ndezur sërish në zemra shpirtin e një mobilizimi të dytë, për të mos mbetur të ekspozuar ndaj shformimeve e tjetërsimeve brenda kulturave e konceptimeve të ndryshme, duket të kërkojmë rrugët e përgatitjes së njeriut të përsosur. Për këtë arsye, në radhë të parë ata individë që mund t’i quajmë mësues e udhërrëfyes, duhet të kenë njohuri mbi burimet themelore të Fesë, siç janë Libri dhe Suneti. Njëkohësisht, ata duhet t’i njohin njerëzit në vendet ku shkojnë në të gjitha tiparet karakteristike e në vija të përgjithshme. Krahas këtyre, duhet të zotërojnë dije edhe prej disiplinave pozitive, të mësojnë diçka prej shkencave si fizika, kimia, matematika, antropologjia. Po. Njeriu që do të shërbejë si udhërrëfyes, në vendin pritës duhet të shkojë si një individ i përgatitur në mënyrë të përsosur. Ata që shkuan të parët, shkuan vetëm me besimin e tyre të thjeshtë, naiv e të dëlirë dhe me lejen e Allahut u bënë shkak për shumë e shumë mirësi. Por tashmë, qysh sot e mbrapa, në hapjen e mëtejshme në të katër anët e botës, ka nevojë për një thellësi të veçantë, për një gjerësi të veçantë, për një pajisje të veçantë.

Çfarë premton të lexuarit me diskutim

Teksa njihemi me burimet tona për këtë thellim, zgjerim e pajim të veçantë, duhet që librat e zgjedhur të mos i shfletojmë thjesht përsa i përket anës së tyre sasiore, por t’i lexojmë me një vështrim krahasues e analitik, me vullnetin dhe përpjekjen për të arritur në sinteza e analiza të reja. Shihni, për shembull, historinë e tefsirit; që prej ditës kur u zbrit Kurani Fisnik e gjer më sot janë shkruar sa e sa interpretime, janë mbajtur sa e sa shënime. Po, tefsiret e shkruara në lidhje me Kuranin, sot kanë mbërritur në mijëra. Në njëfarë mënyre, çdo komentues është një “bir i kohës së vet” dhe duke u mbështetur në interpretime të frymëzuara prej rrethanave të epokës së vet, ka thënë se “prej këtij apo atij ajeti duhet kuptuar edhe kjo, duhet mbërritur në këtë përfundim”. Kështu, në drejtim të të kuptuarit të Kuranit, ai ka hyrë në analiza të reja. Nëse shfletojmë tefsiret e ndryshme, mund ta vëmë re lehtësisht këtë larmi. Për shembull, Raziu, në lidhje me një ajet, ka sjellë një interpretim të caktuar, ndërsa Zemahsheriu ka nxjerrë prej tij një tjetër kuptim. Bejzaviu e ka shtjelluar atë me një analizë më të ndryshme. Kurse Ebu Suud Efendiu, edhe nëse është mbështetur përgjithësisht te Bejzaviu, ka shprehur edhe interpretime të veçanta. Pra, tefsiri i Kuranit, gjer tek Alame Hamdi Jazëri në kohën tonë, ka vijuar pa ndërprerje, është zhvilluar vazhdimisht, dhe natyrisht që do të vazhdojë edhe më tutje. Kështu edhe ne duhet të ecim me këtë mendim dhe duhet të përgatisim njerëz që i lexojnë shumë mirë arritjet e kohës, që lexojnë e mbërrijnë në analiza e konstatime të ndryshme, që i shohin sendet dhe ngjarjet në mënyrë më të gjerë, më gjithëpërfshirëse dhe më të shtresëzuar. Sepse këta udhërrëfyes du të përballen me bij të mjediseve shumë të larmishme kulturore. Për pasojë, nëse njeriu nuk është i përgatitur e i pajisur me njohuri rreth atyre mendësive e kulturave, rreth problemeve të shumëllojshme me të cilat do të përballet prej tyre, atëherë ai bie i humbur.

Për këtë arsye, mund të themi se në vendet e ndryshme ku shkoni, Zoti i Madhëruar mund të bëjë shkak rrethana nga më të ndryshmet në mënyrë që ju të mund t’i jepni zë frymëzimeve të shpirtit tuaj. Por ju, duke vlerësuar këto rrethana, nuk duhet t’u jepni zë atyre sipas mjedisit tuaj kulturor apo sipas mjedisit kulturor të Turqisë, por sipas mjedisit kulturor në të cilin ndodheni. Kjo nxjerr në pah nevojën për të pasur udhërrëfyes që mund t’i shohin sendet dhe ngjarjet në mënyrë më gjithëpërfshirëse, që mund t’i përqafojnë më gjerësisht bashkëbiseduesit e vet, që kanë zemërgjerësi më të madhe. Pikërisht për të përballuar këtë nevojë, duhet nisur sërish një mobilizim i ri për të lexuar e menduar.

Zotëria ynë, i Dërguari i Nderuar (s.a.s.) i qaset çështjes me fjalën diskutim. [142] Kuptimi i kësaj fjale do të thotë që së paku dy apo më shumë njerëz të këshillohen e të diskutojnë disa çështje. Në këtë mënyrë, për njerëzit që mblidhen në rreth dhe diskutojnë e këshillohen mes vedi, sërish Zotëria i Zotërinjve urdhëron e thotë se ata do të rrethohen e përqafohen prej hirit e mëshirës hyjnore, e do të merren nën mbrojtje prej saj. Veç kësaj, për një tubim të tillë, ai jep edhe këtë sihariq: “Edhe dikush, që ulet e rri me ta, nuk mbetet pa përfituar.” [143] Pra, në çdo rast, gjithkush që ndodhet në një tubim të tillë, përfiton diçka prej mjedisit shoqëror, i hyn diçka në mendje apo në zemër. Ndoshta ai individ mund të ketë hyrë në atë mjedis edhe për ndonjë interes tokësor, në përpjekje për të nxjerrë ndonjë përfitim material. Por duke qëndruar e jetuar pranë njerëzve në fjalë, edhe atij diç i mbetet. Më saktë, ai individ e jeton ngjyrën e tubimit. Qenia Hyjnore e prek edhe atë me penelin e Vet dhe kështu, edhe ai ngjyroset me një ngjyrë shpirtërore. Nga ky këndvështrim, me lejen dhe mirësinë e Allahut, udhërrëfyesit duhet të arrijnë në një nivel që, përmes diskutimit e këshillimit, të fusin në rrugën e zgjidhjes thuajse çdo shqetësim, të prodhojnë zgjidhje për çdo problem, të gjejnë përgjigje për çdo pyetje.

Sa keq që sot, si shoqëri, ne jemi të privuar prej një forme të tillë të të lexuarit. Deri edhe fjala e Zotit tonë, Kurani Fisnik, është bërë pre e rutinës, e traditës, e përpjekjes për t’u dukur. Ndoshta sot ai qëndron varur tek kryet e shtretërve tanë, i futur në këllëf kadifeje. Kombi ynë tregon ndaj tij një nderim e respekt kaq të veçantë. Dhe unë e vlerësoj shumë një respekt të tillë. Mirëpo sot njerëzit tanë nuk janë të njohur me kuptimin e Kuranit. Ai është një mesazh që na vjen prej Allahut, por sa keq që ne nuk përpiqemi ta kuptojmë e të themi: “Vallë ç’do të na thotë Allahu nëpërmjet këtij mesazhi?” Ja pra, sa të huaj jemi bërë me Librin tonë. Po, po! Rutina dhe zakoni na i kanë verbuar sytë dhe ne nuk e njohim kuptimin e Librit tonë madhështor, ndërsa mjaftohemi vetëm me një respekt të thatë ndaj tij. E përsëris se unë edhe një respekt të tillë e vlerësoj, por respekti i vërtetë ndaj Kuranit Fisnik është ai që i drejtohet shpirtit, kuptimit dhe thelbit të tij.

Mund të themi se edhe ndaj veprave të personalitetit që na pasqyron në kohën tonë të vërtetat e Kuranit dhe të Sunetit Sahih, jemi duke përjetuar të njëjtën verbëri. Të marrësh në mëngjes një prej atyre veprave në duar dhe të bësh mësimin e zakonshëm, nuk është e mjaftueshme për ta kuptuar atë. Thelbësorja është që të shohësh hollësitë dhe nënkuptimet e mendimit e të meditimit të shprehur në veprat e atij personaliteti dhe të përpiqesh t’i kuptosh ato duke bërë krahasime e pranëvënie me të tjera tekste. Për shembull, duhet të mund të bëjmë lexime krahasuese në përmasa të tilla, sa të mund të themi: “Imam Gazaliu për këtë temë ka thënë kështu, mirëpo Bediuzaman Said Nursiu kësaj çështjeje i është qasur disi më ndryshe.” Duhet të zhvillojmë një sistem të ri të të lexuarit. Mendoni pak, ky i zgjedhur i shekullit, çfarë emocioni ka bërë të lindë brenda jush kur e keni ndier për herë të parë, çfarë shpirti prej sahabi ju ka frymëzuar, si ju ka nxitur dhe ju ka vënë në lëvizje? Po çfarë ndodhi që ato vepra ranë, më pas, pre e leximeve rutinore? Ndërkohë që ato vepra, për të cilat ndihet nevojë si për bukën e për ujin, duhet të merren në shqyrtim më thellësisht nga këndvështrime të ndryshme, madje pa u mjaftuar vetëm me atë çka ka shprehur ai personalitet, por duke u përpjekur që të arrihen horizontet e treguara prej tij; duke u përpjekur që të realizohet një lexim analitik e sintetizues.

Thellësia në përpjesëtim të drejtë me gjerësinë

E pra, përballë kësaj rritjeje në përmasa gjeometrike, kemi nevojë për udhërrëfyes e mësues të tillë, që të mund t’i lexojnë veprat në këtë mënyrë e në këtë gjerësi dhe të na e ndriçojnë kësisoj rrugën tonë. Përndryshe, nëse mjaftoheni thjesht me gjendjen algjebrike, në mungesë të një ushqimi serioz, mund të fillojnë e të shfaqen shumë të meta e mangësi. Në fund të fundit, defektet që shfaqen herë pas here, në thelb, burojnë prej mungesës së një përpjekjeje serioze për lexim në drejtim të zbulimit të vlerave tona burimore. Këmbëngulja në dyshim dhe në mungesën e sinqeritetit, ecejaket veç në sipërfaqe, janë shkaqet që qëndrojnë në bazë të këtyre problemeve. Bediuzaman Said Nursiu, “Traktatin e Sinqeritetit” (İhlâs Risalesi), të cilin e ka shkruar po vetë, e ka lexuar plot 115 herë. Tani, dikush që është profesor, i habitur me këtë, pati thënë: “A ndodh që njeriu ta lexojë kaq shumë një vepër që e ka shkruar vetë?” Sipas meje, nëse ajo vepër ia vlen të lexohet aq, duhet lexuar. Sepse Mjeshtri, në çdo lexim, me atë çka arrinte e përfitonte në zemrën e tij, hapej në horizonte shumë të ndryshme dhe u çelte vela thellësive shumë të larmishme. Por sa keq që, pavarësisht mundësive të gjera që kemi ne sot, nuk besoj se jemi në gjendje që, me një këndvështrim të shtresëzuar, të mund të lexojmë në një gjerësi të tillë, sa të themi: “Kjo temë, në aksh vend tregohet kështu. Në tjetër vend, e njëjta temë, si në një indeks, përmendet kësisoj. Mes kësaj dhe asaj ka një lidhje të këtillë apo të atillë.”

E pra, sot, ne, si shoqëri, kemi nevojë për udhërrëfyes e mësues, të cilët, qoftë Kuranin, me retorikën e tij të mrekullueshme, qoftë Sunetin Sahih, qoftë veprat në të cilat janë paraqitur komente dhe shpjegime të tyre sipas tipareve të veçanta të kohës sonë, t’i rishikojnë dhe duke i asimiluar e përvetësuar më së miri, t’i kthejnë ato në një pjesë të natyrës e të karakterit të vet. Përndryshe, teksa nga nëra anë hapja vijon të realizohet me shpejtësinë më të madhe, nga ana tjetër, në një mënyrë krejt të papritur, në pesëdhjetë vende të ndryshme do të përballemi me pesëdhjetë probleme të ndryshme. Kësaj here, mendoni se si do t’i zgjidhni ato probleme, harxhoni energji me to dhe ndoshta shumë prej tyre nuk jeni në gjendje t’i zgjidhni.

Po, po. E përsëris edhe një herë se, në rrjedhën e historisë, njerëzit e papërgatitur gjithnjë kanë shkaktuar probleme. Mijëra harixhi u mblodhën e mëtuan diçka me njëri-tjetrin. Ibni Abasi, i lartësuar me gradën e dijetarit të madh të umetit, [144] shkoi pranë tyre dhe u tha: “Ju keni një mëtim të tillë, por kjo çështje është në këtë mënyrë.” Kur e dëgjuan këtë, qindra syresh u shprehën me habi: “Allah, Allah! Neve s’na kishte shkuar mendja fare që kjo punë mund të ishte kësisoj!” [145] Ndoshta mes tyre ka pasur njerëz që kanë falur njëqind rekate namaz në ditë, që kanë lexuar krejt Kuranin në çdo tri ditë. Por ishin po këta njerëz, që ishin në gjendje që të ngrinin edhe deri fajësime për femohim për zotërinjtë tanë, sahabë të nderuar si Hazreti Aliu, Hazreti Muavija, Hazreti Amr ibn el As...

Sepse kur individët nuk i njohin drejt dhe gjerësisht çështjet që duhen njohur, dhe nuk veprojnë sipas njohurive të drejta, atëherë mund të shkaktojnë gjithmonë nganjë problem. Në një gjendje të tillë, sasia nis të zhvillohet pavarësisht cilësisë dhe pastaj, Zoti na ruajtë, çështja mbërrin në një pikë të tillë që detyroheni të thoni: “Ah, sikur të mos kishim pasur një zhvillim kaq të madh sasior!” Kështu, për të mos i bërë njerëzit që të përjetojnë zbrazëti, duhet t’i dini çështjet që janë të nevojshme të dihen dhe duhet t’i bëni pjesë të jetës suaj gjërat që duhen jetuar. Kur falni namazin, duhet ta bëni këtë me vetëkontrollin dhe vetëdijen e të gjendurit në praninë hyjnore; kur të përkuleni në sexhde, kraharori duhet t’ju ziejë porsi ena në zjarr. Njerëzit duhet t’ju shohin juve si të tillë; dhe duke ju parë, ndaj namazit tuaj duhet të thonë plot admirim: “Këta janë vërtet njerëz që i kanë besuar Allahut me zemër.” Pa dyshim që ne nuk i bëjmë asnjërën prej këtyre me qëllimin që njerëzit “të thonë” këtë apo atë, por përpiqemi që t’i shndërrojmë këto në një pjesë të natyrës sonë. Ndaj edhe njerëzit, kur të mësojnë për këtë thellësi e cilësi të bërë pjesë të natyrës sonë, të pushtuar prej një joshjeje të shenjtë, do të thonë: “Ja, kjo ishte ajo që kërkoja. Gjeta pikërisht atë që doja!”

Për ta përmbledhur, krahas ndriçimit e shkëlqimit të mendimeve dhe krahas paraqitjes drejt të çështjeve, joshja prej përfaqësimit të tyre në jetë ka një ndikim e një thellësi të veçantë. Nga ky këndvështrim, ne, duke nisur një mobilizim të ri në të mirë të njerëzimit, duke thënë vazhdimisht “me emrin e Allahut” nga brendia dhe bota jonë e shpirtit, duhet t’i përvishemi punës me një emocion të tillë sikur po e nisim udhëtimin nga fillimi. Nëse ky ideal përfaqësohet në masën e përfaqësuar nga Hulusi Efendiu, nga Hafiz Aliu e nga Hysrev Efendiu, atëherë njerëzit që e shohin këtë do të rendin për të ardhur te ne dhe kushdo që vjen nuk do të kthehet pas për të ikur. Nuk duhet harruar se njerëzit që largohen, ikin sepse nuk gjejnë atë që prisnin. Pra, ikin e largohen me mendimin: “Pse të humbas kohën kot?” Ndaj edhe në këtë çështje, ajo që ne kemi për detyrë është që pavarësisht dëshirave e ambicieve tona, të shfaqim një përpjekje e mundim të skajshëm gjatë gjithë jetës në mënyrë që duke gjalluar të jetësojmë, duke vdekur të gjallojmë.