Kazaja dhe Kaderi nga Këndvështrimi i Dijes Hyjnore

Këtë temë dëshiroj ta filloj me një hadith profetik të përmendur edhe më sipër, Profeti (s.a.s.) thotë: "S'ka askush prej jush që të mos i dihet vendi në xhennet dhe xhehennem.!"^[1]

Kjo do të thotë se qysh para se të krijohet njeriu, Zoti e di për të se a është i xhennetit apo i xhehennemit. Dhe tani, le të bëjmë një shpjegim të ndryshëm të çështjes së kazasë dhe kaderit nga këndvështrimi i dijes hyjnore.

Allahu (xh.xh.) e di çdo gjë. Atë që di, e cakton dhe e vlerëson. Janë edhe një sërë çështjesh ku Allahu (xh.xh.) tregohet falës dhe bujar. Ai konkludon mbi ne. Në mënyrë të posaçme, me anë të Kur'anit, na bën ne përgjegjës. Ndërkaq, gjërat për të cilat na ngarkon me përgjegjësi, shpesh herë na vijnë neve të pakëndshme. Vetvetes (unit, egos, ndjenjave dhe dëshirave tona) ato nuk i duken të pëlqyeshme e të dashura. Mirëpo Allahu (xh.xh.) është Zoti që di çdo gjë. Duke bërë një përfundim dhe vlerësim për ne, Ai vë një sërë dobish dhe interesash. Ja pra, në vlerësimet dhe caktimet e bëra prej Tij, janë mbajtur parasysh edhe këto dobi dhe interesa. Kurse ne s'dimë asgjë për to. Ne nuk dimë, por Allahu (xh.xh.) di. Dija apo njohja e çështjes nga Allahu dhe bashkëshoqërimi i kësaj njohjeje me një urtësi janë, pa dyshim, të vërteta të pandara nga njëra-tjetra. Gjithmonë, dijen e Zotit e ndjekin urtësi dhe interesa. Ndërkaq, Allahu (xh.xh.) nuk është i detyruar të bëjë veprime sipas urtësive dhe interesave të caktuara. Vetëm se, ashtu siç dija e Tij ka përfshirë gjithçka, edhe urtësia e Tij ka përfshirë gjithçka. Allahu (xh.xh.) është edhe Alim (i Ditur), edhe Hakim (i Urtë). Eshtë e pamundur që këto të ndahen nga njëra-tjetra.

Në çdo punë është urtësia e Tij;
Allahu nuk bën kotësi!

Urtësia gjithmonë i nënshtrohet dijes së Tij ose, e thënë ndryshe, është rrjedhojë imediate e dijes së Tij. Kudo që të shfaqet dija e Tij dhe fuqia me vullnetin (dëshirën e vullnetshme) e Tij të çelin të ndërthurura me njëra-tjetrën si lule, menjëherë pas kësaj fillon të vezullojë një urtësi. Mirëpo, meqë ne nuk i dimë këto interesa dhe urtësi, shpesh herë përgjegjësitë na duken të këqija ose të shëmtuara.

Po qe se do të shpreheshim me terminologjinë e fikhut (së drejtës islame), do të thoshim se ne nuk mundemi ta dallojmë se përgjegjësitë në fjalë janë, për nga rezultati dhe përfundimi, husn li gajrihi, të mira si pasojë (ose rrjedhojë). Po qe se çështja shihet nga ky këndvështrim, do të dalë në shesh se, për nga përfundimi, krijimi universal është shumë i urtë (i kuptimshëm) dhe i bukur. Sa për të këqijat, ato janë gjëra që i kërkojmë ne vetë, pra, që varen nga dëshira, kërkesa dhe pasoja e veprimeve tona.

Ajeti në vijim e shpjegon mjaft hapur e qartë këtë specifikë:

"Edhe në s'ju pëlqen, lufta u bë detyrim për ju. Ka mundësi që një gjë që s'ju pëlqen, të jetë në të mirën tuaj dhe ka mundësi që një gjë që ju pëlqen, të jetë në dëm tuaj. Ju s'mund të dini, Allahu di!"^[2]

Lufta dhe vrasja në rrugën e Allahut u bë detyrim për ju si xhihad për nderin dhe dinjitetin e Islamit. Ta fusni Librin në kokë, ta ngjishni armën në brez për t'i ruajtur kufijtë si ushtarë roje për nderin dhe dinjitetin e shtetit dhe kombit, është për ju një përgjegjësi e shenjtë. Për nga aspekti i interesit material dhe nga pamja e jashtme, kjo mund t'ju duket e shëmtuar dhe e neveritshme. Por ka një rregull, sipas të cilit janë sa e sa gjëra që ju i shihni si të shëmtuara e të neveritshme që janë të mira, të mbara e të dobishme për ju dhe janë sa e sa gjëra të pëlqyeshme e të dashura në pamje, por të këqija e të dëmshme për ju!

Pra, janë shumë gjëra që në pamje duken të shëmtuara, tek të cilat ka për ne dobi shumë të mëdha. Ja, abdesti i marrë në të ftohtë, kapërcimi i largësive për të shkuar në faltore dhe, pas një namazi, pritja e namazit tjetër janë, në dukje, shumë të vështira, por, pas kësaj vështirësie, vjen afrimi hap pas hapi në xhennet dhe, etapë pas etape, në mëshirën e Zotit. Dhe ka sa e sa gjëra gudulisëse që i vijnë të këndshme vetvetes dhe që e shtyjnë njeriun në botët e epshit, përfundimi i të cilave është rrokullisja hap pas hapi në xhehennem dhe largimi nga mëshira e Zotit.

Sa bukur e ka shprehur këtë çështje Hz. Omeri (r.a.)! Ai thotë kështu: "Nuk do t'i jap aspak rëndësi faktit nëse u gdhiva me të mirë apo me të keqe, sepse ajo që unë e pandeh të mirë, mund të jetë për mua e keqe, kurse ajo që e pandeh të keqe, mund të jetë për mua e mirë!"

Thelbësore është që të ruhemi për të mos dhënë përfundime për këtë fushë që për ne konsiderohet e fshehtë dhe e panjohur dhe të mbahemi pas përfundimeve të Allahut. Po, ajo që është e domosdoshme për ne, është të vrapojmë pas së mirës, mbarësisë dhe dobisë, të kemi si qëllim dhe synim të mirën, mbarësinë dhe dobinë. Prandaj, duhet të bëjmë kujdes, bindjen ndaj Allahut në urdhrat dhe ndalimet e Tij duhet ta kemi të plotë, të mos mashtrohemi duke parë anën e jashtme të urdhrave e ndalimeve.

Pakti i Hudejbijes është për ne, në këtë çështje, një shembull shumë domethënës. Po të trajtohet ky pakt nga aspekti i përfitimeve dhe humbjeve materiale dhe ecuria e ngjarjeve në aspektin e jashtëm të tyre në çastin e lidhjes së tij, është plot me tablo që nuk i pëlqejnë vetvetes, unit. Por po të trajtohet e njëjta Hudejbije me aspektin e saj të brendshëm dhe thellësinë ideore, na del para, brenda shprehjes kur'anore, si një fitore evidente dhe e afërt.

Me të vërtetë, ana materiale e Hudejbijes ishte diçka krejtësisht e papranueshme. Sikur të ishin mbledhur të gjitha kushtet e mundshme të pafavorshme e t'u ishin vënë muslimanëve para!

Detyrimi i sahabeve aq të përkushtuar në besnikërinë ndaj Zotit sa mund të këpusnin furtunë në një gotë ujë për të Vërtetën, dhe po aq të ndjeshëm e emotivë, detyrimi i atyre njerëzve që po prisnin të djegur me mallin e shumë viteve për ta bërë tavaf Qaben, detyrimi, pra, i tyre të ktheheshin prapë nga kishin ardhur për shkak të pengesës armiqësore të hyrë mes tyre dhe Qabes, nuk ishte diçka që mund ta pranonin njerëz me një ndërtim shpirtëror të tillë. Veçanërisht pranimi i kthimit pas për në Mekë i Ebu Xhendelit që kishte ardhur nga Meka gjer aty me zinxhirë nëpër këmbë për t'u strehuar te i Dërguari i Allahut, ishte për ta vuajtja më e dhimbshme. Ja pra, të gjitha këto ishin aspekti i jashtëm dhe formal i çështjes. Me këtë aspekt, të gjitha ngjarjet zhvilloheshin në disfavor të muslimanëve.

Edhe në këtë situatë kur emocioni kishte arritur pikën kulmore, madje i Dërguari i Allahut, megjithëse vetë kalonte një ndrydhje të thellë të botës së brendshme, e ruante qetësinë dhe besonte se fundi do të ishte patjetër i mbarë dhe ky ishte edhe kuptimi i buzëqeshjes së ëmbël e të fshehtë të tij nën shikimet e hidhura. Rrokja e kuptimit të kësaj çështjeje që as Hz. Omeri, madje, nuk e rroku dot dhe, kur e rroku, i kërkoi gabimit të vet kundërshpërblim me sadaka dhe pendesë gjer në fund të jetës, ishte seriozisht e komplikuar dhe mjaft e vështirë. Ajeti i zbritur më pas e zgjidhi vështirësimin dhe u dha mundësi sahabeve ta shihnin çështjen nga aspekti i brendshëm dhe thelbësor. Me të vërtetë, Hudejbije ishte një fitore!

E para, duke u ulur dhe lidhur marrëveshje me muslimanët, kurejshët i pranonin zyrtarisht ata si ekzistencë dhe partnerë.

E dyta, muslimanët kishin marrë garancinë për të bërë umre një vit më vonë, gjë që do të thoshte pranim zyrtarisht i konkluzionit se Qabeja nuk ishte vetëm e mekasve. Kjo ide e rriti edhe guximin e fiseve të tjera.

Sipas marrëveshjes së arritur në Hudejbije, të dy palët për dhjetë vjet me radhë nuk do t'i shpallnin luftë njëra-tjetrës. Kjo periudhë e gjatë paqeje do të thoshte për muslimanët një rast dhe mundësi

shumë e madhe për ta përhapur besimin dhe fenë e tyre. Me të vërtetë, falë veprimtarisë kumtuese të zhvilluar në këtë periudhë, fiset arabe u futën një pas një në Islam. Hudejbija u bë një fitore edhe me këtë aspekt.^[3]

Një shembull tjetër që tregon aspektin qiellor të ngjarjeve dhe fytyrën e ëmbël të çështjes, është rasti i Hz. Jusufit. Për t'u bërë ministër i Egjiptit, ishte dashur në fillim të hidhej në pus, pastaj të shitej si skllav e më pas të hidhej në qeli. Hz. Jusufit i ishte dashur t'i hiqte të gjitha këto vuajtje dhe ai i kaloi këto prova, ashtu siç i kishte hije një profeti. Në anën tjetër të këtyre ngjarjeve të dukura nga jashtë si të vështira e të rënda, qëndronte një shpërblim i madh, siç ishte zotërimi i fatit të një populli dhe ai ia arriti kësaj.

Edhe i Dërguari i Allahut qe ngjitur në miraxh, në pritjen hyjnore në një çast të tillë të vështirë. Të gjitha ngjarjet ishin kundër tij. Muslimanët ishin vënë nën rrethim. Dy personat që e mbështesnin më shumë, kishin vdekur. Tashmë Hz. Hatixheja dhe Ebu Talibi nuk ishin më në jetën materiale pranë të Dërguarit të Allahut. Ai kishte shkuar në Taif, por nuk ishte pranuar.^[4]

Pikërisht në këto rrethana, të Dërguarit të Allahut i erdhi një ftesë nga qielli. Dhe ja ku arriti në një pozitë mes mundësisë dhe domosdoshmërisë. Ai arriti në një vend ku Xhebraili u mjaftua vetëm duke e vështruar, sepse e kishte të pamundur të përparonte më tej qoftë edhe sa maja e gishtit!^[5]

Vuajtja e Hz. Musait (a.s.) pati filluar sapo pati lindur. Qe vënë në një arkë dhe qe lënë në Nil. Pastaj Allahu (xh.xh.) e vendosi atë në pallatin e faraonit, armikut më të madh edhe të Zotit, edhe të Musait. Shumë, shumë kohë më vonë, për shkak se i ra një kiptiu me një pëllëmbë vdekjeprurëse, jetoi vite të tëra në mërgim.^[6] Ja që një një etapë

të tillë përgatitore duhej të kalonte në mënyrë që t'i bënte engjëj fisin djallëzor të të bijve të Izraelit. Pavarësisht nga fakti që fillimi i zinxhirit i ngjarjeve me një fund shumë të bukur e të dobishëm ishte i mbushur me gjëra në pamje të shëmtuara, me të gjitha këto ngjarje, Allahu krijonte mirësi, mbarësi dhe dobi absolute!

Si u ngjit Hz. Mesihu (a.s.) në qiell? Në mes ndodhej një kryq i përgatitur për ekzekutimin e tij. Ai kishte mbetur i shtrënguar në një soditje pritëse të frikshme. Pikërisht në ato çaste, një dorë iu zgjat nga qielli dhe lindja mrekullore e këtij njeriu u konkludua gjithashtu me një kthim mrekullor.

Situata nuk është e ndryshme edhe për bashkësinë muhammediane. Edhe kjo bashkësi do të hiqte vuajtjet e bashkësive të shkuara dhe nga ngjarjet në dukje të shëmtuara Zoti do të krijonte për të mirësi, mbarësi e dobi të shumta dhe do t'i dhuronte shpëtim e fitore.

Ja pra, në Dijen Hyjnore, çdo ngjarje, me fillimet dhe përfundimet e veta, është një lëmsh enigmatik i tillë. E thënë ndryshe, meqë Allahu (xh.xh.) është edhe i jashtëm, formal, edhe i brendshëm, thelbësor, e njeh edhe aspektin formal-material, edhe aspektin esencial-qiellor të ngjarjeve. Dhe kaderi është një nga titujt enigmatikë të kësaj Dijes së Tij. Edhe me këtë cilësi, kaderi është një emërtim tjetër i së vërtetës Levhi Mahfudh (Tabela e Kujtesës).

[1] Muslim, Kader, 7.
[2] Bakara, 2/216.
[3] Ibni Kethir, el-Bidaje, IV, 188-202.
[4] Ibni Kethir, el-Bidaje, III, 151-166.
[5] Ibni Kethir, po aty, III, 135-145.
[6] Kasas, 28/1-35.