Μάθηση από την κούνια ως τον τάφο

Π ρωταρχικός σκοπός και χρέος μας είναι η κατανόηση της ζωής. Η προσπάθεια που καταβάλλουμε προς αυτή την κατεύθυνση, γνωστή και ως μάθηση, αποτελεί μία διαδικασία ολοκλήρωσης, μέσω της οποίας ανεβαίνουμε στη βαθμίδα που μας αναλογεί, δηλαδή εκείνη των τελειότερων μορφών της δημιουργίας. Κατά τη γέννησή μας, στο ξεκίνημα δηλαδή της γήινης φάσης του ταξιδιού μας, ενός ταξιδιού που έχει αρχίσει από τον κόσμο των πνευμάτων και θα ολοκληρωθεί στην αιωνιότητα, είμαστε εντελώς αδύναμοι. Αντιθέτως, τα περισσότερα ζώα έρχονται σ’ αυτό τον κόσμο ώριμα ή σαν να έχουν ολοκληρωθεί ως υπάρξεις πριν καν εμφανιστούν. Μέσα σε λίγες ώρες, μέρες ή μήνες, μαθαίνουν ό,τι είναι απαραίτητο για την επιβίωσή τους, καθώς επίσης και τους τρόπους να σχετίζονται με το περιβάλλον και με τα υπόλοιπα πλάσματα. Για παράδειγμα, τα σπουργίτια ή οι μέλισσες ενηλικιώνονται και αποκτούν τις σωματικές και κοινωνικές ικανότητες που χρειάζονται, περίπου μέσα σε είκοσι μέρες, ενώ εμείς χρειαζόμαστε είκοσι χρόνια, ή και περισσότερα, για να φτάσουμε σε παρόμοια επίπεδα ωριμότητας.

Γεννιόμαστε αβοήθητοι, όπως και αδαείς σχετικά με τους κανόνες της ζωής. Για να πάρουμε τη βοήθεια που χρειαζόμαστε, πρέπει να κλάψουμε και να εκλιπαρήσουμε. Μετά τον πρώτο χρόνο, καταφέρνουμε να σταθούμε στα πόδια μας και να περπατήσουμε λιγάκι. Στα δεκαπέντε μας είναι αναμενόμενο να κατανοούμε τη διαφορά μεταξύ καλού και κακού, ωφέλιμου και επιβλαβούς. Παρόλα αυτά, θα μας πάρει μία ολόκληρη ζωή για να ολοκληρωθούμε νοητικά και πνευματικά. Το πρωταρχικό καθήκον μας στη ζωή είναι να τελειοποιηθούμε και να εξαγνίσουμε τον τρόπο σκέψης, τις αντιλήψεις και τα πιστεύω μας. Εκπληρώνοντας το καθήκον της υπηρεσίας μας στον Δημιουργό, Τροφοδότη και Προστάτη μας και εισδύοντας στο μυστήριο της ύπαρξης με την αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων και ικανοτήτων μας, προσπαθούμε ουσιαστικά να κατακτήσουμε το επίπεδο της αληθινής ανθρώπινης υπόστασης και να γίνουμε άξιοι της ευλογίας της αιώνιας ζωής στον επόμενο, τον ανώτερο κόσμο.

Η ανθρώπινη υπόσταση είναι ανάλογη με την αγνότητα των συναισθημάτων μας. Όσο κι αν παρουσιάζονται ως άνθρωποι εκείνοι που είναι γεμάτοι αρνητικά συναισθήματα και με ψυχές γεμάτες εγωισμό, είναι αμφίβολο κατά πόσο είναι στ’ αλήθεια. Όλοι σχεδόν μπορούν να ασκήσουν το σώμα τους, λίγοι όμως μπορούν να εκπαιδεύσουν το μυαλό και τα συναισθήματά τους. Η πρώτη άσκηση παράγει δυνατά σώματα, η δεύτερη πνευματικούς ανθρώπους.

Οι Εσώτερες Δυνάμεις Μας και η Εκπαίδευση

Από την εποχή του Ιμπν Μισκαουάι^[1], οι ανθρώπινες ιδιότητες ή εγγενείς «τάσεις» χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: τη λογική, τον θυμό και τον σαρκικό πόθο. Η λογική καθοδηγεί τις δυνάμεις που σχετίζονται με την αντίληψη, τη φαντασία, τον υπολογισμό, τη μνήμη, τη μάθηση κ.λπ. Ο θυμός καλύπτει εκείνο το κομμάτι μας που σχετίζεται με την αυτοάμυνα, την οποία ο Μουσουλμανικός νόμος θέτει ως απαραίτητο στοιχείο για την υπεράσπιση της πίστης και της θρησκείας, της πνευματικής μας υγείας, της κατοχής των αγαθών που μας ανήκουν, της ζωής και της οικογένειας, καθώς και άλλων ιερών αξιών. Ο πόθος, τέλος, αποτελεί την κινητήρια δύναμη πίσω από τις ζωώδεις ορέξεις μας:

Η ανθρωπότητα διακατέχεται από μια παθιασμένη επιθυμία για το αντίθετο φύλο και για τη διαιώνιση του είδους της· για ατελείωτους θησαυρούς γεμάτους χρυσάφι και ασήμι· για καθαρόαιμα άλογα, ζώα και χωράφια· για κάθε εγκόσμιο αγαθό. (Αλ Ιμράν 3:14)

Συναντάμε και σ’ άλλα πλάσματα αυτές τις τάσεις. Όμως, είτε λόγω του επιπέδου των επιθυμιών τους, είτε λόγω της ευφυΐας και της αποφασιστικότητας να υπερασπιστούν τη ζωή και την περιοχή τους, αυτές οι τάσεις μπορούν σε όλα τα πλάσματα, εκτός του ανθρώπου, να ελεγχθούν και να περιορισθούν. Ο καθένας μας προικίστηκε με ελεύθερη βούληση και την ακόλουθη υποχρέωση να οριοθετεί τις δυνάμεις του. Είναι ακριβώς αυτή η μάχη για οριοθέτηση που καθορίζει την υπόστασή μας ως ανθρώπων. Οι ικανότητές μας, ανάλογα με την περίσταση, μπορούν συχνά να εκφρασθούν μέσω της ζήλιας, του μίσους, της εχθρότητας, της υποκρισίας και της επίδειξης. Αυτές οι τάσεις πρέπει να χαλιναγωγηθούν.

Οι άνθρωποι δεν αποτελούμαστε μονάχα από μυαλό και σώμα. Ο καθένας από εμάς διαθέτει πνεύμα, το οποίο οφείλει εξίσου να ικανοποιήσει. Χωρίς μέριμνα για την ικανοποίησή του, είναι αδύνατο να βρούμε την αληθινή ευτυχία ή ολοκλήρωση. Η πνευματική ικανοποίηση είναι δυνατή μονάχα μέσα από τη γνώση του Θεού και την πίστη σ’ Εκείνον. Περιορισμένοι στον φυσικό κόσμο, χρόνο και τόπο, στον δικό μας σαρκικό εαυτό, μπορεί να αισθανθούμε φυλακισμένοι. Από αυτή την αίσθηση μπορούμε να ξεφύγουμε με την πίστη και την τακτική λατρεία του Θεού, με την αποφυγή ακραίων συμπεριφορών, και εφόσον χρησιμοποιούμε τις ικανότητες και τις δυνάμεις μας. Δεν θα πρέπει να αναζητούμε την καταστροφή των φυσικών μας τάσεων, αλλά τη χρησιμοποίηση της ελεύθερής μας βούλησης για να τις διατηρήσουμε αγνές, με άλλα λόγια για να τις στρέψουμε και να τις κατευθύνουμε προς την αρετή. Για παράδειγμα, δεν περιμένει κανείς να εξαλείψουμε τον πόθο, αλλά να τον ικανοποιήσουμε νόμιμα με απώτερο στόχο την αναπαραγωγή. Η ευτυχία βρίσκεται στη σύνδεση του πόθου με τους σωστούς δεσμούς της τιμιότητας και της αγνότητας και όχι με την ακολασία και την ασωτία.

Κατά τον ίδιο τρόπο, η ζήλια μπορεί να μετατραπεί σε άμιλλα δίχως μνησικακία, που μας εμπνέει να μιμούμαστε όσους ξεχωρίζουν σε καλοσύνη. Η ενίσχυση της λογικής μας, μέσω της πειθαρχίας, οδηγεί στην απόκτηση γνώσης και εν τέλει στην κατανόηση ή τη σοφία. Η αποφόρτιση και ο έλεγχος του θυμού γεννά κουράγιο και υπομονή. Η οριοθέτηση των πόθων και των επιθυμιών μας, αναπτύσσει αγνότητα χαρακτήρα.

Αν σκεφθούμε ότι κάθε αρετή βρίσκεται στο κέντρο ενός κύκλου και κάθε κίνηση μακριά της συνιστά αμαρτία, είναι φυσικό ότι, όσο απομακρυνόμαστε, οι αμαρτίες ολοένα και θα πληθαίνουν. Καθώς υπάρχει μόνο ένα κέντρο, αλλά αμέτρητος αριθμός σημείων γύρω του, κάθε αρετή ενέχει τον κίνδυνο αμέτρητων πιθανών σφαλμάτων. Δεν έχει σημασία προς ποια κατεύθυνση κινούμαστε, αφού κάθε απομάκρυνση από το κέντρο αποτελεί αμαρτία.

Σε κάθε αρετή αντιστοιχούν δύο άκρα: το ένα έχει να κάνει με την έλλειψή της, το άλλο με την υπερβολή της. Για παράδειγμα, τα δύο άκρα που σχετίζονται με τη σοφία είναι η ηλιθιότητα και η πονηριά. Για το θάρρος, υπάρχει η δειλία και η απερισκεψία, ενώ για την αγνότητα ο λήθαργος και ο ανεξέλεγκτος πόθος. Η ολοκλήρωση της προσωπικότητας, η οποία αποτελεί τον απώτερο στόχο της ύπαρξής μας, βρίσκεται κάθε φορά στη διατήρηση μιας κατάστασης ισορροπίας και μετριοπάθειας ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα. Σύμφωνα με τον Χαλίφη Αλί:

Ο Θεός έδωσε στους αγγέλους διάνοια χωρίς σεξουαλική επιθυμία, πόθο ή θυμό, ενώ δημιούργησε τα ζώα με θυμό και πόθους, αλλά χωρίς διάνοια. Έτσι, εάν η διάνοια κάποιου ανθρώπου επικρατήσει των επιθυμιών και των ζωωδών ενστίκτων, το άτομο αυτό ανυψώνεται πάνω και από τους αγγέλους, καθώς φθάνει στην κατάστασή τους, παρά τα εμπόδια που δεν έχουν οι άγγελοι.

Η βελτίωση μιας κοινότητας είναι δυνατή μονάχα με την ανύψωση των νεότερων γενεών στο ύψος της πραγματικής ανθρώπινης φύσης και όχι με την εξάλειψη όσων βρίσκονται σε λάθος δρόμο. Εάν ο σπόρος της πίστης, της παράδοσης και της ιστορικής συνειδητοποίησης δεν μπολιαστεί σε όλη τη χώρα, νέα κακά θα εμφανιστούν στη θέση των παλιών και θα εξαπλωθούν παντού.

Το Αληθινό Μήνυμα και η Αξία της Εκπαίδευσης

Η εκπαίδευση (τόσο με τη μορφή της απόκτησης γνώσης όσο και με τη μορφή του ηθικού τρόπου ζωής) αποτελεί το ύψιστο καθήκον του πιστού, την πραγμάτωση του Θεϊκού Ονόματος «Κύριος» (Ραμπ, ο Εκπαιδευτής και Αρωγός). Εκπληρώνοντας αυτό μας το καθήκον, μπορούμε να ανυψωθούμε στο επίπεδο των αληθινών ανθρώπων και να γίνουμε πραγματικά χρήσιμοι για την κοινωνία.

Η εκπαίδευση αποτελεί παράγοντα ζωτικής σημασίας τόσο για τις κοινωνίες όσο και για τα άτομα. Πρώτα απ’ όλα, θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η ανθρώπινη ιδιότητά μας είναι ανάλογη της αγνότητας των συναισθημάτων μας. Είναι συζητήσιμο αν, άνθρωποι γεμάτοι από κακά συναισθήματα και με ψυχές που ξεχειλίζουν από εγωισμό, είναι στ’ αλήθεια πραγματικά ανθρώπινα όντα. Σχεδόν καθένας από εμάς μπορεί να γυμνάσει το σώμα του, αλλά ελάχιστοι μπορούν να διαμορφώσουν, με σωστό τρόπο, το μυαλό και τα συναισθήματά τους. Κατά δεύτερο λόγο, η βελτίωση μιας κοινότητας είναι δυνατή μόνο με την απόκτηση, σύμφωνα με τα παραπάνω, της πραγματικής ανθρώπινης ιδιότητας από τους νέους ανθρώπους και όχι με την εξάλειψη των κακών μελών της. Αν οι σπόροι της θρησκείας, των παραδοσιακών αξιών και της ιστορικής συνείδησης δεν διασπαρθούν σε όλη τη χώρα, θα αναδυθούν, μοιραία, καινούρια αρνητικά στοιχεία στη θέση των παλιών αρνητικών.

Το μέλλον ενός έθνους βασίζεται στη νέα γενιά. Κάθε λαός που επιθυμεί να εξασφαλίσει το μέλλον του, οφείλει να αφιερώνει ενέργεια στην ανατροφή των παιδιών του. Το έθνος που αποτυγχάνει να αναθρέψει σωστά τη νεολαία του, που την εγκαταλείπει σε ξένες πολιτισμικές επιρροές, ρισκάρει την ταυτότητά του και καθίσταται πολιτιστικά και πολιτικά αδύναμο.

Οι λόγοι για την ηθική κατρακύλα της σημερινής γενιάς, όπως και οι αιτίες της ανικανότητας κάποιων πολιτικών μας και τα γενικότερα προβλήματα της χώρας μας, μπορούν να εντοπισθούν στην κατάσταση που έχει διαμορφωθεί κατά την τελευταία 25ετία. Βεβαίως πολλές ευθύνες βαρύνουν την άρχουσα πολιτικοοικονομική κάστα της χώρας. Κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο, όσοι έχουν αναλάβει σήμερα την εκπαίδευση των νέων ανθρώπων θα είναι υπεύθυνοι για τις αρετές και τα ελαττώματα των ανθρώπων αυτών σε 25 χρόνια από σήμερα. Όσοι θέλουν να προβλέψουν το μέλλον ενός έθνους, μπορούν να το κάνουν με ακρίβεια μελετώντας το σύστημα εκπαίδευσης και ανατροφής των νέων. Η «πραγματική» ζωή είναι δυνατή μονάχα μέσω της μόρφωσης. Για τον λόγο αυτό, όσοι απορρίπτουν τη μάθηση και την εκπαίδευση θα πρέπει να θεωρούνται «νεκροί», ακόμα κι αν εξακολουθούν να αναπνέουν· δημιουργηθήκαμε για να μαθαίνουμε και να επικοινωνούμε.

Οι σωστές αποφάσεις εξαρτώνται από έναν υγιή νου που θα είναι ικανός για υγιείς σκέψεις. Η επιστήμη και η γνώση διαφωτίζουν και αναπτύσσουν τον νου. Για τον λόγο αυτό, ένα μυαλό χωρίς την επιστήμη και τη γνώση αδυνατεί να πάρει τις σωστές αποφάσεις και μπορεί εύκολα να παρασυρθεί και να εξαπατηθεί.

Είμαστε αληθινοί άνθρωποι μονάχα όσο μαθαίνουμε, διδάσκουμε και εμπνέουμε άλλους ανθρώπους. Είναι δύσκολο να αντιμετωπίσουμε ως πραγματικούς ανθρώπους όσους είναι αδαείς και αδιάφοροι για τη μάθηση. Είναι επίσης συζητήσιμο το κατά πόσον μορφωμένοι άνθρωποι, που δεν ανανεώνουν τις γνώσεις τους και δεν προσπαθούν συνεχώς να αναμορφώσουν τους εαυτούς τους ώστε να αποτελέσουν πρότυπα και για τους άλλους, είναι πραγματικά ανθρώπινα όντα. Το γόητρο και η αξία, που αποκτώνται μέσω της γνώσης και της επιστήμης, είναι υψηλότερα και με μεγαλύτερη διάρκεια από εκείνα που επιτυγχάνονται με άλλους τρόπους.

Δεδομένης της μεγάλης σημασίας της μάθησης και της διδασκαλίας, θα πρέπει να καθορίσουμε τι πρέπει να μάθει κανείς και τι να διδαχθεί, καθώς και το πώς και πότε θα πρέπει να γίνει αυτό. Αν και η γνώση αποτελεί αξία από μόνη της, ο σκοπός της μάθησης είναι να καταστήσει τη γνώση καθοδηγητή για τη ζωή και να φωτίσει τον δρόμο μας προς την ανθρώπινη ολοκλήρωση. Επιπλέον, κάθε γνώση που δεν είναι κατάλληλη αποτελεί εμπόδιο για τον μαθητή και κάθε επιστήμη που δεν προσανατολίζεται προς την επίτευξη ανώτερων σκοπών αποτελεί απάτη.

Η γνώση, όμως, που αποκτάται για θετικούς σκοπούς, συνιστά ανεξάντλητη πηγή ευλογίας για τον μαθητή. Όσοι κατέχουν τέτοια γνώση γίνονται περιζήτητοι, σαν την πηγή με το καθαρό νερό, και είναι ικανοί να οδηγήσουν τους ανθρώπους προς το καλό. Η γνώση που περιορίζεται σε κενές θεωρίες και αναφομοίωτα κομμάτια μάθησης, τα οποία δημιουργούν σύγχυση στο μυαλό των ανθρώπων και μαυρίζουν τις καρδιές, δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένας «σωρός από σκουπίδια», γύρω από τον οποίο παραδέρνουν απεγνωσμένες και μπερδεμένες ψυχές. Για τον λόγο αυτό, η επιστήμη και η γνώση οφείλουν να αναζητούν την αποκάλυψη της αληθινής φύσης του ανθρώπου και των μυστηρίων της δημιουργίας. Κάθε γνώση, ακόμα και η αποκαλούμενη « επιστημονική», είναι θετική μονάχα στον βαθμό που φωτίζει τα μυστήρια της ανθρώπινης φύσης και τις σκοτεινές γωνιές της ύπαρξης.

Οικογένεια, Σχολείο και Περιβάλλον

Όσοι επιθυμούν να εξασφαλίσουν το μέλλον τους δεν μπορεί να παραμένουν αδιάφοροι για το πώς μορφώνονται τα παιδιά τους. Η οικογένεια, το σχολείο, ο κοινωνικός περίγυρος και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης θα πρέπει να συνεργάζονται για την εξασφάλιση των επιθυμητών αποτελεσμάτων. Αντίθετες τάσεις ανάμεσα σ’ αυτούς τους εξαιρετικά σημαντικούς θεσμούς θα εκθέσουν τους νέους σε αντιφατικές επιρροές και θα διασκορπίσουν την ενέργειά τους. Πιο συγκεκριμένα, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης οφείλουν να συμβάλλουν στην εκπαίδευση της νέας γενιάς, ακολουθώντας την εκπαιδευτική πολιτική που εγκρίνει η κοινότητα. Η διδακτέα ύλη, οι σχολικές υποδομές και το επιστημονικό και ηθικό επίπεδο των δασκάλων θα πρέπει να βρίσκονται στο υψηλότερο δυνατό σημείο. Η οικογένεια οφείλει να παρέχει την αναγκαία θαλπωρή, ώστε να μεγαλώσει σωστά παιδιά.

Κατά τους πρώτους αιώνες του Ισλάμ, μυαλά, καρδιές και ψυχές πάσχιζαν να καταλάβουν τι επιτρέπει ο Άρχοντας του Ουρανού και της Γης. Κάθε συζήτηση, διάλογος, αλληλογραφία και γεγονός κατευθυνόταν σ’ αυτό τον στόχο. Το αποτέλεσμα ήταν ότι, όσοι μπορούσαν, απορρόφησαν από τον περίγυρό τους τις σωστές αξίες και τον σωστό τρόπο σκέψης και διαγωγής. Έμοιαζε σαν καθετί να λειτουργούσε σαν δάσκαλος. Καθετί προετοίμαζε το μυαλό και την ψυχή του ατόμου στην κατεύθυνση της ανάπτυξης των δυνάμεων και της κατάκτησης του ανώτερου επιπέδου στις ισλαμικές επιστήμες. Το πρώτο σχολείο, μέσα στο οποίο λαμβάνουμε την απαραίτητη μόρφωση για να ολοκληρωθούμε ως άνθρωποι, είναι το σπίτι μας.

Το σπίτι είναι ζωτικής σημασίας για την ανατροφή μίας υγιούς γενιάς και για την εξασφάλιση ενός υγιούς κοινωνικού συστήματος ή δομής. Αυτή είναι μια ευθύνη που διαρκεί για ολόκληρη τη ζωή μας. Τα ηθικά και πνευματικά αποτυπώματα της οικογένειάς μας δεν γίνεται να εξαλειφθούν αργότερα. Επιπλέον, το παιδί μαθαίνει στο σπίτι του πώς να συμπεριφέρεται σε σχέση με τα αδέλφια ή τα παιχνίδια του και αυτό τον τρόπο μεταφέρει και στο σχολείο, σε σχέση με τους φίλους, τα βιβλία του και τους τόπους που θα επισκεφθεί. Οι γονείς οφείλουν να τρέφουν τα μυαλά των παιδιών με γνώση και επιστημονική σκέψη, προτού τα μυαλά τους ασχοληθούν με άχρηστα πράγματα, καθώς ψυχές δίχως αλήθεια και γνώση αποτελούν πεδία όπου καλλιεργούνται και μεγαλώνουν σατανικές σκέψεις.

Τα παιδιά μπορεί να μορφωθούν σωστά στο σπίτι τους, μόνο εφό σον υπάρχει εκεί υγιής οικογενειακή ζωή. Για τον λόγο αυτό, οι γάμοι θα πρέπει να στοχεύουν στη δημιουργία υγιούς οικογενειακής ζωής και στην προώθηση της διατήρησης του έθνους, κατά πρώτον, και της ανθρωπότητας, κατά δεύτερο λόγο. Η ειρήνη, η ευτυχία και η ασφάλεια διαμορφώνουν συνθήκες κατά τις οποίες τα ζευγάρια μπορούν να έχουν κοινότητα στις σκέψεις, τις ηθικές αρχές και τα πιστεύω τους. Τα ζευγάρια που αποφασίζουν να παντρευτούν, θα πρέπει να γνωρίζουν καλά ο ένας τον άλλο και να ενδιαφέρονται πολύ περισσότερο για την ειλικρίνεια, την αγνότητα, την ηθική και την αρετή τους συντρόφου τους, παρά για τον πλούτο και τα σωματικά χαρίσματα του ή της. Οι αταξίες και η αναίδεια των παιδιών φωτογραφίζουν την ατμόσφαιρα μέσα στην οποία μεγάλωσαν. Μία δυσλειτουργική οικογενειακή ζωή αντανακλάται στο πολλαπλάσιο στο πνεύμα και στη συμπεριφορά των παιδιών και, στη συνέχεια, και στην κοινωνία.

Μέσα στην οικογένεια, οι μεγαλύτεροι θα πρέπει να συμπεριφέρονται στους νεότερους με συμπόνια και οι νεότεροι να δείχνουν σεβασμό στους μεγαλύτερους. Οι γονείς θα πρέπει να αγαπούν και να σέβονται ο ένας τον άλλο, καθώς και να συμπεριφέρονται στα παιδιά τους με γλυκύτητα και με μεγάλη προσοχή σε ό,τι αφορά την έκφραση των συναισθημάτων τους. Οφείλουν να αντιμετωπίζουν δίκαια το κάθε τους παιδί και να μην κάνουν διακρίσεις. Εάν οι γονείς ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να αναπτύξουν τις ικανότητές τους και να είναι χρήσιμα στους εαυτούς τους και την κοινωνία, θα έχουν προσφέρει στο έθνος ισχυρούς πυλώνες στήριξης και ανάπτυξης. Εάν πάλι δεν καλλιεργήσουν στα παιδιά τους τα κατάλληλα συναισθήματα, είναι σαν να μεγαλώνουν και αφήνουν ελεύθερους σκορπιούς.

Το Σχολείο και ο Δάσκαλος

Το σχολείο μπορεί να συγκριθεί μ’ ένα εργαστήριο, στο οποίο καλλιεργείται το αντίδοτο σε όλα τα βάσανα της ζωής. Εκείνοι που διαθέτουν τη γνώση και τη σοφία για να προετοιμάσουν και να διαχειριστούν το φάρμακο αυτό, είναι οι δάσκαλοι.

Κάθε σχολείο αποτελεί τόπο μάθησης, όπου μπορούν να διδαχθούν όλα όσα σχετίζονται μ’ αυτή τη ζωή και την επόμενη. Μπορεί να ρίξει φως σε σημαντικές ιδέες και γεγονότα και να επιτρέψει στους μαθητές να κατανοήσουν το φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον γύρω τους. Το σχολείο μπορεί, επίσης, γρήγορα να ανοίξει τους δρόμους που αποκαλύπτουν το νόημα των πραγμάτων και των γεγονότων. Έτσι, είναι σε θέση να οδηγήσει τον κάθε μαθητή στη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου και συστηματικού τρόπου σκέψης. Στην ουσία, το σχολείο αποτελεί ένα χώρο λατρείας, όπου οι «ιεροί καθοδηγητές» είναι οι δάσκαλοι.

Οι αληθινοί δάσκαλοι σπέρνουν τον αγνό σπόρο και τον διατηρούν ασφαλή. Απασχολούνται με το τι είναι καλό και ακέραιο. Καθοδηγούν και στέκονται δίπλα στα παιδιά στη ζωή, βοηθώντας τα σε κάθε τους βήμα. Για να γίνει το σχολείο αληθινός φορέας μόρφωσης, θα πρέπει πρώτα οι μαθητές να εξοπλισθούν με ιδανικά, αγάπη για τη γλώσσα τους και γνώση για το πώς μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο· θα πρέπει να είναι ηθικοί και να διαπνέονται από διαχρονικές ανθρώπινες αξίες. Πάνω σ’ αυτά τα θεμέλια θα πρέπει να χτιστεί η κοινωνική τους ταυτότητα.

Η διδασκαλία διαφέρει από τη μόρφωση. Οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να διδάξουν, αλλά μόνο ελάχιστοι μπορούν να μορφώσουν. Οι κοινωνίες που αποτελούνται από άτομα χωρίς υψηλά ιδανικά, καλούς τρόπους και ανθρώπινες αξίες, μοιάζουν με χοντροκομμένους ανθρώπους, χωρίς πίστη στη φιλία ή συνέπεια στην αντιπάθεια. Όσοι εμπιστεύονται τέτοιους ανθρώπους πάντα απογοητεύονται, στο τέλος, ενώ όσοι στηρίζονται σ’ αυτούς αργά ή γρήγορα γκρεμίζονται. Ο καλύτερος τρόπος για να εξοπλιστεί κανείς με αξίες είναι η στέρεα θρησκευτική μόρφωση.

Η επιβίωση μίας κοινότητας εξαρτάται από τα ιδανικά και το επίπεδο ηθικής. Εξαρτάται επίσης και από την ικανότητα να φθάσει στο αναγκαίο επίπεδο επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου. Για τον λόγο αυτό, στο σχολείο θα πρέπει απαραιτήτως να διδάσκονται, και μάλιστα από το δημοτικό, τέχνες και επαγγέλματα. Ένα καλό σχολείο δεν είναι απλά το κτίριο, όπου προσφέρεται μονάχα θεωρητική γνώση. Το καλό σχολείο είναι ένα εργαστήριο, όπου οι μαθητές προετοιμάζονται για τη ζωή.

Η υπομονή έχει μεγάλη σημασία στη μόρφωση. Η μόρφωση των ανθρώπων αποτελεί την ιερότερη, αλλά, συγχρόνως, και τη δυσκολότερη αποστολή στη ζωή. Οι δάσκαλοι θα πρέπει να αποτελούν υποδείγματα σωστής συμπεριφοράς για τους μαθητές τους. Θα πρέπει όμως να είναι και υπομονετικοί, για να επιτύχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Θα πρέπει να γνωρίζουν καλά τους μαθητές τους και να απευθύνονται συνεχώς στον νου, την καρδιά, το πνεύμα και τα συναισθήματά τους. Ο καλύτερος τρόπος για να μορφώσει κανείς τους ανθρώπους είναι να δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για εκείνους και να μην ξεχνά ότι κάθε άτομο αποτελεί και έναν ξεχωριστό «κόσμο».

Το σχολείο προσφέρει στους μαθητές του τις δυνατότητες για συνεχές διάβασμα και έχει κάτι να πει, ακόμα και μες στη σιωπή του. Για τον λόγο αυτό, αν και φαίνεται να καλύπτει μονάχα ένα στάδιο της ζωής, το σχολείο στην πραγματικότητα κυριαρχεί σε κάθε στιγμή και σε κάθε γεγονός του βίου μας. Για το υπόλοιπο της ζωής τους, οι μαθητές αντανακλούν ό,τι έμαθαν στο σχολείο και αντλούν αδιάκοπη δύναμη από την εμπειρία τους αυτή. Οι δάσκαλοι οφείλουν να γνωρίζουν τον δρόμο, μέσω του οποίου θα προσεγγίσουν την καρδιά ενός μαθητή, καθώς και να είναι ικανοί να αφήσουν ανεξίτηλα σημάδια στο μυαλό του. Οφείλουν να ελέγχουν τις πληροφορίες που διδάσκουν στους μαθητές τους, καλλιεργώντας τη σκέψη και τα συναισθήματά τους. Το καλό μάθημα είναι εκείνο που προσφέρει στους μαθητές κάτι πολύ περισσότερο από απλώς χρήσιμες πληροφορίες ή ικανότητες· θα πρέπει να τους δείχνει τον δρόμο για το άγνωστο. Έτσι, οι μαθητές θα αποκτήσουν διεισδυτική ματιά, ώστε να βλέπουν σε κάθε γεγονός αυτού του κόσμου τα σημάδια του αθέατου κόσμου.

[1] Ιμπν Μισκαουάι (περ. 930-1030): Μουσουλμάνος ηθικός φιλόσοφος και ιστορικός. Η πραγματεία του Tahdhib al-Akhlaq [Χρυσή Ηθική], όπου φαίνονται έντονες οι επιρροές του από την αριστοτελική έννοια του νοήματος, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα κείμενα της Ισλαμικής φιλοσοφίας. Η παγκόσμια ιστορία του με τίτλο Kitab Tajarib al-Umam wa Ta’aqub al-Himam (H Έκλειψη του Χαλιφάτου των Αββασιδών), η οποία χρησιμοποίησε όλες τις διαθέσιμες τότε πηγές, έδωσε μεγάλη ώθηση στην ανάπτυξη της Ισλαμικής ιστοριογραφίας.

Το άρθρο αυτό αποτελεί περίληψη εκείνων που δημοσίευσε ο Γκιουλέν στο περιοδικό SIZINTI, Μάρτιος 1981-Ιούνιος 1982, τεύχη 26-41.

Tweet

Whatsapp