De traditie van de openbare rede
Een beter begrip van de Gülen-beweging en zijn missie is zeer afhankelijk van het begrijpen van de retorische traditie in de moslimwereld. Sinds het ontstaan van de islam is de orale traditie een van de opvallendste manieren geweest voor het bijbrengen van culturele kennis en het overbrengen van traditionele waarden. Terwijl de madrassa de manier is geweest voor het systematiseren van het religieuze denken, hebben het openbare spreken en de retoriek gediend als kanalen om het geloof over te brengen op het publiek. De preekstoel in de moskee was hiervoor het natuurlijke middel. De preekstoel was het centrale punt om de populaire islamitische cultuur voort te brengen en het podium waar de islamitische retorische kunst in zijn originele vorm en stijl tot stand kwam. De moskee was het meest essentiële element van de islamitische beschaving en stedelijke cultuur. Het was het centrum van interactie tussen de stadsbewoners en de grote massa’s die de steden bezochten voor zaken, om te winkelen of voor andere doeleinden. De moskee had een centrale plek ingenomen in het vormen en kneden van de islamitische cultuur. De culturele omgeving waaruit Gülen afkomstig was, komt overeen met zo'n traditioneel kruispunt. Hij is primair een lid van de madrassa. Hij heeft een leven nagestreefd dat heel erg verbonden is met de moskee en de massa’s. De maatschappelijke manifestatie van zijn religieus belevenis en de vorm van dat geloof cirkelde rond dit centrum. De madrassa was zeer nauw verbonden aan de moskee en aan het sociale leven van de gemeenschap. Toen hij in zijn vroege madrassa-jaren voor het eerst de treden van de preekstoel beklom, was hij in zijn eigen woorden “niet groot genoeg om over de spreekstoel heen te reiken”. Vanaf zijn vroege jeugd was Gülen een gevoelig en enthousiast persoon. Dit enthousiasme hielp hem later een speciale, eigen retorische stijl te ontwikkelen. Zijn eerste ervaring in zijn eerste preken maakten dat hij zich realiseerde hoe effectief de traditie van retoriek door de eeuwen heen was geweest en wat voor positieve en substantiële invloed ze had op de massa. Deze kunst van de retoriek zou zijn hele inzet en levensstijl bepalen. Hij wijdde zich aan het gebruik van deze kunst als instrument voor het communiceren van het geloof (tabligh en irshad) en het aanmoedigen van liefdadigheid (himma), als een poging om de volle potentie van de samenleving, de religie, de staat en het land te mobiliseren. Hij lijkt de Koranvers “Spoor de gelovigen aan (om hun verantwoordelijkheid te nemen)” (Nisa 4:84) te hebben geadopteerd als een doel en symbool. In de historische betekenis zou “de macht van het woord” zichzelf weer manifesteren in zijn verheven en spiritueel krachtige retoriek.
Van zijn vele kenmerken is het spreken in het openbaar waarschijnlijk de meest opmerkelijke. Veel mensen hebben hem in feite zelfs alleen door zijn fervente openbare preken leren kennen. Zijn kennis en wetenschappelijke interesse in islamitische studies en moderne westerse wetenschap zijn jarenlang overschaduwd geweest door zijn meesterschap in de retoriek, ondanks het feit dat zijn artikelen en poëzie in verschillende bladen werden gepubliceerd. Jarenlang bestudeerde hij niet alleen religieuze onderwerpen, maar ook geschiedenis, filosofie, sociologie, literatuur en kunst. Maar alle aspecten van deze geabsorbeerde kennis zouden aan de oppervlakte komen, hetzij door de massa's te vormen en hen te transformeren tot “leraren” (muballigh), hetzij in andere gevallen waarin zij in praktijk kan worden gebracht.
Zijn officiële betrekking begon in 1959, nadat hij het examen van de Turkse Directoraat voor Religieuze Zaken had gehaald, en duurde ongeveer dertig jaar, gedurende welke hij werkte als imam, preker, leraar op Koranscholen en in verschillende managementbanen. Hij predikte in veel steden, zoals Edirne, Kirklareli, Izmir, Edremit, Manisa, en Çanakkale. Gedurende zijn professionele carrière als officieel predikant had hij nauw contact met de massa’s. In de ware zin van het woord was de kunst van de openbare rede, die bijna twee eeuwen dood en vergeten was geweest, dankzij zijn grote enthousiasme, zijn diepgaande gevoel en spirituele ervaring, enorme kennis en ruime culturele vorming een opleving vergund. Op een zeer oprechte manier, in volle openheid en door gebruik te maken van alle delicate aspecten van deze vaardigheid heeft hij de religieuze, patriottische en liefdadige emoties van de massa’s geactiveerd. Hoop en enthousiasme hebben een veilige grond gevonden, waarop ze door zijn preken kunnen worden verjongd. Duizenden, zelfs tienduizenden mensen, hebben zichzelf herontdekt in zijn toespraken en ze hebben een gevoel van vertrouwen ontwikkeld, zowel in zichzelf als in hun sociale waarden.
Gülens eerste activiteit werd gekenmerkt door zijn werk als reizende prediker, reizend van de ene stad naar de andere. Daarom zijn zijn preken en zijn betrokkenheid bij de massa altijd waarneembaar geweest. Zijn stijl werd gevormd door de afstemming met de sociaalpsychologische houding van de gemeenschap die hij aansprak. Hij zou al zijn handelingen en woorden zuiveren door het meest sensitieve filter voordat hij ze onthulde. Hij leefde een zeer zorgvuldig leven, alsof hij voortdurend aan een nauwkeurig onderzoek onderhevig was. Deze alertheid was niet alleen een consequentie van het belang om de welwillendheid van de gelovige gemeenschap te verdienen, maar was vooral te wijten aan zijn sterke betrokkenheid bij de derwisj-traditie, waarin met sterke overtuiging en de grootste gevoeligheid in acht wordt genomen dat elk woord en elke handeling onder goddelijke supervisie ligt. Hij was een echte moderne dienaar (abid), asceet (zahid) en derwisj. Dit wordt beschouwd als de grote motivatie achter de gevoeligheid van zijn woorden, gedrag en persoonlijkheid en in zijn hevige alertheid. Het voorzichtige en inzichtelijke karakter, de stilte en kalmte die zelfs de meest onbelangrijke handelingen en wellicht zelfs zijn innerlijke spirituele ervaringen begeleiden, zijn gebaseerd op zijn diepe en bewuste inzicht van het dienstbaar zijn. Door jarenlange observatie van spirituele praktijken onder strikte discipline en training is hij onderworpen, gezuiverd en getemperd van iedere mogelijke neiging richting de mateloosheid die de mensheid zo overheerst. Al zijn emoties worden pas in de openbaarheid gebracht nadat ze deze discipline hebben ondergaan. Terwijl hij een preek afsteekt lijkt hij, zelfs op het hoogste niveau van emotionaliteit, een zorgvuldigheidsmechanisme en een vorm van bewustzijn te bezitten, die zijn gedrag en innerlijke opwinding controleren.
Hij vestigt een dergelijk niveau van bewustzijn met zijn redevoering, dat zijn leven voor en na de preek dienovereenkomstig vorm krijgt. Voor een publiek verschijnen is voor hem als een geboortepijnscheut. Hij let er op geen verklaring, gedachte of zelfs ademtocht bloot te geven, als het daarvoor niet de juiste tijd voor de geboorte is. Het is noodzakelijk om zijn krachtige retoriek en het delicate leven dat hij eromheen geweven heeft te verwerken, om een compleet beeld te krijgen van de invloed van de retorische cultuur op de essentiële kenmerken van de Gülen-beweging. Deze beweging heeft zijn eigen culturele tradities voortgebracht en ontwikkeld, op zowel religieus als sociaal-cultureel vlak, terwijl het heel sterk verbonden is gebleven met het traditionele waardestelsel.
Terwijl Gülen zijn sociale contacten met de massa’s uitbreidde, werd hij steeds bekender met hun maatschappelijke en culturele problemen. Dit nauwe contact plaatste hem in een positie waar hij zich met deze problemen moest bemoeien en oplossingen moest zoeken.
Als resultaat van deze intellectuele reis trok hij de conclusie dat het grootste probleem voor Turkije, of misschien zelfs voor de hele menselijke beschaving, de educatie der mensheid is. Toen hij in de vroege jaren zeventig deze conclusie had getrokken, toen hij directeur van een Koranschool werd, trachtte hij een andere methode van onderwijs te praktiseren.
Officieel was hij predikant, maar aan de andere kant organiseerde hij lessen en zomerkampen voor studenten. In zijn preken leerde hij de mensen dat het in de huidige tijd belangrijker was om scholen op te richten dan moskeeën te bouwen en hij kanaliseerde het spirituele enthousiasme van het publiek. Maar dit beleid werd al snel tegengewerkt door sommige conservatieve elementen in zijn omgeving, die niet in staat waren om de maatschappelijke resultaten van educatieve projecten en de oprichting van nieuwe scholen op de lange termijn te berekenen. Gedurende vele jaren, vanaf de preekstoelen of op andere manieren, streefde Gülen ernaar om mensen rondom hem te motiveren om educatieve projecten te voltooien, meestal in de vorm van de opening van een privéschool voor het voortgezet onderwijs. Tegelijkertijd zorgde hij ervoor dat dit door de ambtenaren van de overheid werd opgevat als burgerinitiatieven, als een product van de maatschappelijke en nationale geest, zonder politiek en ideologisch oogmerk. Het institutionaliseringsproces voor deze projecten was inderdaad volledig een burgeractiviteit. Het heeft nooit de vorm van ideologische of politieke oppositie aangenomen.
Gedurende de jaren zeventig beïnvloedden de ideologische gevechten die de hele wereld choqueerden, ook Turkije behoorlijk. Turkije werd een slagveld van intellectuele, politieke en ideologische stromingen. Tienduizenden jongeren hebben in dergelijke conflicten hun leven verloren. In die jaren lukte het Gülen met veel zorg en geduld om veel mensen rondom hem en de grote massa’s die hij aansprak, weg te houden van al deze gevechten. In de jaren zeventig en tachtig was Gülen waarschijnlijk één van de zeldzame predikers van wie de preken in groten getale werden bijgewoond door een goed opgeleid en zeer divers publiek. In het begin van de jaren negentig begonnen de eerste onderwijsinstellingen (basisscholen en middelbare scholen) hun capaciteit te tonen, met toenemende successen in de wetenschappelijke Olympiade-competitie in Turkije en in de wereld. Dit was het bewijs dat deze instellingen een stevige basis hadden en dat zij instituten waren geworden waar wetenschappelijke waarheden werden toegepast. Met andere woorden, ze waren het kenmerk van de noodzakelijkheid en consistentie van Gülens mobilisatie van het onderwijs. Dit had als resultaat dat Gülen het aandachtspunt werd voor politici die niets te maken hadden met de overheidsbureaucratie, voor mensen uit zeer uiteenlopende gebieden, van de academische wereld tot de kunstwereld en vanuit de mediawereld tot aan mensen uit intellectuele kringen. De jaren negentig waren de jaren van openstelling voor de buitenwereld, de jaren die een brede dialoog teweegbrachten met mensen die op verschillende gebieden in de schijnwerpers stonden. Deze inspanning startte een dialoog zoals die nog niet eerder in de recente geschiedenis van Turkije te zien was geweest.
- Aangemaakt op .