W stronę islamskiego oświecenia

Turecki uczony Fethullah Gülen - przedstawiający muzułmańską interpretację islamu, jako religii broniącej pokoju, demokracji, świeckości (w rozumieniu powszechnej wolności religii oraz sumienia), nauki, edukacji, a także gospodarki rynkowej, oraz który wspiera dialog międzywyznaniowy, wzajemne zrozumienie i szacunek dla różnych grup etnicznych czy religijnych - jest obiektem potężnego zainteresowania zarówno ze strony swoich tureckich rodaków, jak i dla zagranicznych obserwatorów tego kraju.

Założona przez niego wspólnota społeczna, sponsorująca przedsięwzięcia edukacyjne, prasowe oraz biznesowe, budująca szkoły i uniwersytety w Turcji i w ponad 120 krajach na całym świecie, jest także ośrodkiem zainteresowania ze strony społeczeństw.

Premier Recep Tayyip Erdoğan - lider znajdującej się władzy od 2002r. post-islamistycznej Partii Sprawiedliwości i Rozwoju, która do niedawna wypowiadała się z ogromnym szacunkiem wobec Gülena i jego wspólnoty - zaczął nazywać go „fałszywym prorokiem”, „nieprawdziwym uczonym”, imitacją świętego”, a ruch Gülena „państwem równoległym”, „nielegalną organizacją”, lub też „obłąkanymi asasynami”. Oskarżył także policjantów i prokuratorów prowadzących śledztwo w sprawie korupcji w urzędach państwowych oraz wśród bezpośrednio powiązanych z jego osobą biurokratów i biznesmenów, o wykonywanie poleceń Gülena. Można powiedzieć, że w wyniku tych wydarzeń zainteresowanie Gülenem i jego wspólnotą dramatycznie wzrosło. Moi zagraniczni przyjaciele oraz znajomi często zadają mi pytanie: Gdzie szukać informacji na temat Gülena? Oczywiście poza artykułami napisanymi przeze mnie do tej pory. Pośród mnożących się ostatnio badań na ten temat, uważam, że najbardziej godne uwagi są teksty tureckiego profesora nauk politycznych, pana Hakana Yavuza z Uniwersytetu w Utah (w Stanach Zjednoczonych). Bez wątpienia jest on naukowcem, który poświęcił najwięcej czasu i energii badaniom tego przedmiotu, jak również opublikował niezliczoną ilość artykułów na temat Gülena i jego ruchu. Krytyczne poglądy, którymi niekiedy kierował się pisząc na temat ruchu Gülena, z pewnością dodają wiarygodności jego podejściu.

Najnowsza książka Yavuza, „W stronę islamskiego oświecenia: Ruch Gülena”^[1], jest w mojej opinii publikacją szczególnie wartą przeczytania, ponieważ zapewnia ona czytelnikowi staranne oraz kompleksowe opracowanie tła, jak i ewolucji gulenowskich poglądów, a także przybliża struktury wspólnoty inspirowanej postacią Gülena. Pozycja ta jest z pewnością daleka od ostatecznego podsumowania i w wielu punktach otwarta jest na krytyczną ocenę. Jednak według mnie, można ją uznać za najlepsze dotychczas studium tej materii.

Jak wskazuje tytuł oraz wstęp, jej głównym argumentem jest następujące stwierdzenie: „Nie istnieje jedna, odosobniona forma islamu.” Historia islamu, tak jak w przypadku innych religii, jest historią różnych interpretacji. Procesy globalizacyjne i modernizacyjne doprowadziły zasadniczo do dwóch przeciwstawnych interpretacji. Fundamentaliści odrzucają uwspółcześnienie, kładąc nacisk na „czystą” formę islamu, opartą na Koranie, słowach Proroka, oraz na jego doświadczeniach. Z drugiej strony, moderniści dążą do uwolnienia muzułmańskich myśli oraz praktyk od sztywnej, purytańskiej interpretacji, starając się zaspokoić bieżące potrzeby duchowe muzułmanów żyjących we współczesnym świecie. Gülen - tak samo, jak Fazlur Rahman, Alija Izetbegovic, Abdurrahman Wahid, Abdolkarim Soroush oraz Rachid al-Ghannouchi - należy do tego drugiego nurtu. Oświecenie nie oznacza odrzucenia religii, lecz w istocie jest przejawem krytycznego myślenia, którego celem jest zrozumienie społeczeństwa oraz wszechświata. Zarówno Said Nursi (1878-1960), jak i Gülen są przedstawicielami „islamskiego oświecenia”, interpretującymi islam w świetle rozumu i nauki w celu doprowadzenia do reform w budowaniu bardziej humanitarnego społeczeństwa.

Często podnoszoną kwestią odnośnie Gülena i jego wspólnoty, jest pytanie dotyczące ostatecznego celu jego działalności. Odpowiedź Yavuza jest następująca: „Praca ta udowadnia, że ruch [Gülena] nie jest motywowany pragnieniem ustanowienia hegemonii społecznej, ani też nie stara się przejmować kontroli nad państwem tureckim. Przeciwnie wręcz, próbuje kształtować społeczeństwo i politykę, rozwijając oraz wzmacniając poczucie moralności i wewnętrznych cnót wierzących pomiędzy wspólnotami, państwem oraz ludźmi, jako całością.”

[1] oryg. Toward an Islamic Enlightenment: The Gülen Movement, Oxford University Press, 2013r.