Dua Mecmuası
1986 yılının yazıydı. Artık hatıralarımızda yaşayan İzmir Yamanlar Lisesinin lojmanında kalıyoruz. Hocaefendi, hepimizi 15 günlüğüne tatile gönderdi. “Gidin memleketlerinize, ailelerinizi ziyaret edin.” dedi. İhtiyacımız da vardı. Çünkü dokuz ay önce başlayan talebelik hayatımız ve ders okumalarımız bütün hızıyla devam ediyordu. Haftanın her günü tefsir, fıkıh ve hadis dallarında en az yedi sekiz saat okumalarımız oluyordu. Bir de bu üç ders için yaptığımız hazırlığı düşünün. Sonra insan hayatının olmazsa olmazları olan yemek, bulaşık ve çamaşır işlerini de ilave edin. Gerçekten yorulmuştuk.
Tavşanlı’ya ailemin yanına gittim. Bizim aile, çocukluğumdan beri her yaz Dereli kaplıcalarına gider. Ya bir oda kiralarız ya da çadır kurarız ve en az bir ay orada zaman geçiririz. Yine öyle yaptık.
Bir gün, ikindi vakti, kaplıca idaresi beni çağırdı. Tavşanlı’dan telefonla arandığımı söylediler. İzmir’den Barbaros Bey, Tavşanlı’da birisini aramış. Bana ulaşamadığını ve benden telefon beklediğini söylemiş. Kendisiyle telefonda görüştüm. Hocaefendi benim en kısa zamanda İzmir’e gelmemi istemiş. Tatilimi yarıda kesip İzmir’e gittim.
Oraya vardığımda, beşinci katta iki üç kişiden başka kimse yoktu. Hâlbuki 1986 yılının başında, Burdur’da yakalanma ve İzmir Devlet Güvenlik Mahkemesindeki beraat kararından sonra ziyaret trafiği hayli artmış, Türkiye’nin dört bir yanından insanlar Hocaefendi’yi ziyarete geliyordu. Meğer Hocaefendi en az 15 günlüğüne her şeyi iptal etmiş ve benimle bir proje üzerinde çalışacakmış.
Kendisinin sahih hadis-i şeriflerden derlediği, Muzaffer Ecevit Hoca’nın hattıyla yazılan ve ilk defa 1983’te basılan dua mecmuasını, baştan sona gözden geçirip ikinci baskıyı yapmak istiyormuş. Bunun için eserde yer alan her bir duayı aslî kaynaklarından yeniden araştıracak, lafız ve ibarelerini bir daha kontrol edip en sahih rivayeti esas alacak, sonra da hat ile değil de insanımızın aşina olduğu bir fontla bastıracaktık.
Hocaefendi kahvaltıdan sonra bu planını açıkladı. Ben hadislerin aslî kaynaklardan bulunması ve kontrolünde yardımcı olacaktım. Yapacağımız şey, bir açıdan tahriç, diğer açıdan tahkik ameliyesi olacaktı. Tahriçte kaynaklar metnin altına dipnot olarak konulur. Hocaefendi, “Dipnotlar dua ederken konsantreyi bozar. Dipnot koymayalım, ama hadisin sıhhati ve lafız üzerinde ittifak edildiğinden emin olalım.” dedi.
Şimdi olsa dijital kaynaklar yardımıyla çok kolay ve hızlı bir şekilde yapılabilecek bu tahkik işlemi bizi zorlayacaktı. Çünkü kelimelerden hareketle hadislere gidecek, sonra o hadisin sıhah, sünen, ezkâr gibi kitaplardaki bütün versiyonlarını bulacak, gerektiğinde râvileri tek tek ele alıp sened tenkidi yapacak ve en sahih rivayeti tercih edecektik.
Allah’tan Hocaefendi’nin Yamanlardaki kütüphanesi çok zengindi. Söz konusu tahriç ve tahkik çalışması için lazım olabilecek her türlü kitap odasındaydı. Tabiî bunların başında, hadisçilerin kısaca “konkordans” diye ifade ettiği, dokuz hadis kitabında yer alan rivayetlerin yerlerini gösteren, alfabetik fihrist şeklindeki eser[1] geliyordu. Artık bu eser, çalışmamız bitinceye kadar el kitabımız olacaktı.
Sorumluluk gerektiren zor bir işti, ama zevkli olacağı kesindi. Şöyle düşündüm: “Tatilimi yarıda kestim, ama değecek.” Çünkü en az 15 gün boyunca, Peygamber Efendimizin (sallallâhu aleyhi ve sellem) dua hayatı içinde dolaşacaktım. Nerede, ne zaman, nasıl, hangi duayı yapmış, bunu keşfetmeye çalışacaktım. Ayrıca bu çalışmayı Hocaefendi ile yapacaktık. Her iki veçhesiyle de bu benim için bir şeref olacaktı.
Kahvaltıdan sonra çalışmaya başladık. Bir tarafta Muzaffer Hoca’nın hattıyla hazırlanan ilk baskı, diğer tarafta Hocaefendi’nin el yazısıyla kaleme aldığı defter… Muzaffer Hoca’ya bu defteri sordum. Bana, “O mecmuayı, Hocaefendi’nin yazdığı bir deftere bakarak kaleme aldım ve 1980 yılının mart ayında teslim ettim.” dedi. Demek ki Hocaefendi, duaları ilk derlendiğinde bu deftere yazmış.
Usul şöyleydi: Hocaefendi kahvaltı yaptığımız salonda oturuyordu. İlk baskıdaki sıralamayı esas alarak duanın geçtiği hadis kitaplarını ve yerlerini konkordanstan buluyorduk. Ben odaya gidip ilgili kitapları getiriyordum. Sonra karşılıklı okuyarak en sahih rivayeti tespit ediyorduk. Bazen bir dua üzerinde iki saat çalıştığımız oluyordu. Hocaefendi, tahminlerinizin üzerinde, aşırı denebilecek ölçüde hassas davranıyordu. O gün de bugün de anlıyorum bu hassasiyetinin sebebini… Basılacak olan mecmuayı derleyen Fethullah Gülen olsa da oradaki duaların adresi Hazreti Muhammed (sallallâhu aleyhi ve sellem) olacaktı.
Bu hassasiyete dair, biri genel, diğeri özel şu iki örneği verebilirim: Yedi sekiz hadis kitabında, kelimesi kelimesiyle aynı şekilde geçen bir dua için şu tür cümleleri söylerdi: “Bir de İmam Nevevî’nin Kitabu’l-Ezkâr’ına bakalım. Bu dua Hudeybiye’de söylenmiş. Acaba rivayet tefsirlerine baksak mı? Fetih sûresini tefsir ederken almışlar mıdır? Taberi’ye mutlaka bakmamız lazım. Da’vetü’l-Müstecâbe kitabını da getirsen zahmet olur mu? Sağ taraftaki kitaplığın ikinci rafında duruyor.”
Özel örneğe gelince: Bu çalışma esnasında defterine yazmadığı ve ilk baskıda yer almayan bazı dualarla da karşılaştık. Onları da tahkik ettik ve bazı duaları aldık. Mesela: “Allahümme ahsin akibetena” diye başlayan dua ilk baskıda yoktur. Onu benim teklifimle ilave ettik. Bazılarını ise almadık. Mesela: “Ansızın gelen ölümden Sana sığınırım.” duası… İlk baskıda yok diye hatırlıyorum, ama o baskıyı şimdiki şartlarda bulamadığım için net bir şey söyleyemiyorum. Bu dua, Kütüb-ü Sitte’de yer almıyor. Nureddin Heysemi’nin Mecmau’z-Zevaid’inde bulduk. Sonra başka kitaplara baktık. Sıhhatinden emin olamadık. “Allahım! Verdiğin nimetlerin son bulmasından, verdiğin sağlık ve afiyetin gitmesinden, azabının ansızın gelmesinden ve her türlü gazabından sana sığınırım.” sahih duası ile çeliştiği kanaatine vardık. Dolayısıyla bu duayı mecmuaya almamaya karar verdik.
Bu karara temel teşkil edecek başka bir şey de şu oldu: “Ansızın, aniden” diye tercüme ettiğimiz “fec’eten” kelimesi, duada mastar olarak kullanılıyor. Ancak bir problem var: “Fe-ce-e” fiilinin üç tane mastarı var: fec’en, fec’eten ve fücaeten. Baktığımız kitaplarda hepsi de kullanılmış. Diyelim ki hadis, hadis kriterlerine göre sahih, ama Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) hangi kelimeyi kullanmış? “Hadis bi’l-mânâ”, hadis rivayetinde genel kabul gördüğüne göre, Efendimizin mübarek ağızlarından çıkan kelimeyi tespit etmek çok zor. Bu durumda en sahih rivayet hangisi? Bunu tespit için günlük programımız gereği, kahvaltıdan sonra başladığımız çalışma, öğle ezanıyla son buldu. Kütüphanedeki bu konuyla ilgili olabilecek her kitaba, her bölüme baktık. O günkü şartlarda, sadece bir kelimenin tespiti için yarım günümüzü harcadık ve sonunda Hocaefendi bu duayı mecmuaya dâhil etmedi.
Çalışma tamamlandıktan sonra Ankara’ya gittim. Maltepe’de Arapça dizgi yapan bir yer vardı. Farklı fontlarla örnekler hazırlattım. İzmir’e getirdim ve Hocaefendi birini tercih etti. Dizgi ve baskı o fontla yapıldı. Baskıya hazırlık aşamasının da ayrı bir hikâyesi var, ama şu kadarını söyleyeyim: Hocaefendi’nin yazdığı ön sözde merhum Mehmet Özyurt Hoca bazı tasarruflarda bulundu. Bir iki sene sonra da Zaman gazetesi bu mecmuayı okurlarına hediye olarak verdi.
Ahmetli ilçesinde vaizlik yaptığım yıllarda, merhum Şerafettin Kocaman Ağabey’in ısrarıyla eserin tercümesini yaptım. Ramazan’ın başında başlayıp 18’inde, ikindi vaktinde bitirmiştim. Telefon açıp haber verince merhum çok sevinmişti. Sonra tercümeyi can dostum Cemal Türk’le baştan sona gözden geçirdik. Çok büyük katkıları oldu. Her ikimizin de ismini yazalım dedim, ama kabul etmedi. Bu vesileyle onu da tarihe kaydetmiş olayım. O tercümede Cemal Hoca’nın da ismi olması lazım. Zira mütercim olarak isminin yazılmasını gerektiren her türlü katkıyı sağlamıştır. Benim kadar onun da emeği vardır. Medyun ve müteşekkirim. Tevazuu, mahviyeti, sağladığı katkıyı küçük görmesi veya benim bilemediğim bir sebep etkili oldu bu kararında sanırım. Ancak buradan duyuru yapmış olayım: Yayınevi dua mecmuasının yeni baskılarını yapacak olursa, onun da adını eklemeli.
Hatıraları anlattım, ama Hocaefendi’nin bu mecmuayı derlemedeki düşüncesi ve bu düşüncenin cemaat tabanına ve kamuoyuna tam anlamıyla mal olmadığı veya anlatılamadığı konusuna hiç giremedim. Aslında daha önemli olan bu konudur. İnşallah bir başka yazıda da ona değinirim. Şimdilik şu kadarını söyleyeyim: Dua Mecmuası, Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) ibadetler başta olmak üzere, gündelik hayatının hemen her karesinde yapmış olduğu, en sahih rivayetlerde yer alan duaların toplandığı bir mecmuadır.
[1] Arent Jean Wensinck, Concordance et indices de la tradition musulmane (Mü’cemu’l-Müfehres li-Elfazı’l Hadisi’n-Nebevi). Leiden: E. J. Brill, 1933.
https://caglayandergisi.com/2021/05/01/dua-mecmuasi/
- tarihinde hazırlandı.