Tasavvuf Ehline Göre Tecellinin Tasnifi

Cenab-ı Hakk'ın, zat, şuûn, sıfât, esmâ, âsâr ve ef'âliyle alâkalı tecellilerinin yanında sofîler bir de, cemâlî ve celâlî tecelli üzerinde durmuşlardır:

1. Tecelli-i Cemal: Allah'ın, lütuf, ihsan, şefkat, merhamet.. gibi isim ve sıfatlarının inkişafında müşahede edilen "ehadî" tecellidir.

2. Tecelli-i Celâl: Hazreti Vâcibü'l-Vücud'un, azamet, ceberût ve ululuğunu aksettiren ve ism-i zatın cilve-i âzamı sayılan "vâhidî" tecellilerdir. Bunlardan birincisinin bilhassa Rahîm ism-i şerifiyle münasebettar, ikincisinin de Rahmân ism-i azimiyle alâkalı olduğunda kibâr-ı muhakkikînin ittifakı söz konusudur.

Tecelli ile alâkalı bu kadar mesâil arasında, bazı sofîler onu, sırf mü'min kalplerde beliren bir kısım feyizler şeklinde anlamış ve sadece bu tür envâr-ı guyûb üzerinde durmuşlardır. Onların, guyûb nurlarının mü'min kalblerde zuhuru dedikleri bu tecelli, mir'âtların veya memerrlerin istidatlarına göre inkişaf eder ve en müstaidlerde her şeyin esasını tam aksettirecek şekilde ortaya çıkar ki, insanın bütün bâtınî duyguları bu tecellilerle beslenir; lâtife-i rabbâniye, onlarla bir "beyt-i Hudâ"ya dönüşür.. sır onlarla bir temaşa noktası hâline gelir.. hafî, onlarla bir halvet koyu olur.. ahfâ onlarla bir haremgâh hâlini alır. Aslında insanın iç derinlikleriyle alâkalı bu letâif üzerinde de durmak icab ederdi ama, zannediyorum konuyu burada kesmek daha isabetli olacak...