Vasl’ın Dereceleri

Vasl’ın da kendine göre dereceleri vardır:

1. İçinde tevekkül, istiâne, tefvîz ve iltica mânâlarını da ihtiva eden "ittisal-ı i'tisam" gibi âyetlere dayanır; îman, islâm mertebelerine bakar.

2. Amelde, ihlâsta halâsa ermeyi; yakînin hasıl olmasıyla istidlâl yolundan müstağnî kalmayı ve tevhîd-i kıble sayesinde kalb dağınıklığından kurtulmayı da tazammun eden "ittisâl-i şuhûd" dur ki, ihsan mertebesine işaret eder.

3. Tasavvurlar üstü Allah'a yakınlık sayesinde, kurb nurlarının dört bir yanı ihatası, muhabbetin aşka, aşkın ateşe dönüp feverân etmesi, Hakk beraberliğine ait esintilerin (üns esintileri) ruhu çepeçevre sarması ve bâtının, zâhirin önüne çıkması mânâsında "ittisal-i vücud"dur ki, bu seviyeyi idrâk etmeyenler için ne duyulması, ne hissedilmesi, ne de dile getirilmesi mümkündür. Yol bu noktaya ulaşınca, sâlik kendini bir düşünce fakirliği, bir idrâk âcizliği ve bir beyân güçsüzlüğü içinde bulur.. bulur da kendi kendine bir "lâ havle" çeker, döner "Tatmayan bilmez" der, nefesini toparlar ve sonra da Hz. Mevlânâ gibi: "Eğer bu mânânın "tam" açığa çıkmasını istersen, gel "Lâ" kılıcını mâsivânın başına vur.! Halkı nefyettikten sonra Hakk'ı isbat et ki, (varlık) Zât-ı Hakk zikriyle aynı sayılmasın.. (sayılmasın) ve arada "biz" ve "ben"lik kalmasın. Zatında fakir, O'nun (inayetiyle) zengin ve sultan olur. Tevhîd âlemi zuhur edince, dediklerimizin hepsi inanç olur. Arifin sözü, zan ve taklid değil, o sırf bir tahkîk ve yakîndir" der ve her yanı bir Bağ-ı İrem duygular âleminde seyahat eder.