Bir İnsanda İki Kalb Olmaz

Ahzâb sûresinde bahsedilen, bir insanda iki kalb olmaması ne demektir, nasıl anlamalıyız?

Kur'ân, Ahzâb sûresinde, مَا جَعَلَ اللهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَيْنِ فِي جَوْفِهِ Allah, bir adamın içinde iki kalb yaratmadı.' (Ahzâb, 33/4) buyurur. Öteden beri müfessirler, bu âyete farklı yorumlar getirmişlerdir. Bazıları, cahiliye döneminde yaygın bulunan; çok kimselerin akıl erdiremediği, çözüm bulamadığı meselelere aklı eren, çözüm getiren kişilerin 'Benim iki kalbim var.' iddialarına karşı Kur'ân bu âyeti ile, bahsi edilen yaygın kanaati zihinlerden silmek istemiştir. Bazıları, Nadr b. Hâris'in iddialarıyla alâkalı olduğunu söylemişlerdir. Bazıları da Zeyd b. Hârise ile irtibatlandırmak istemişlerdir. Kur'ân'ın bu âyeti ile ilgili bunun gibi başka mülâhazalar da söz konusu olabilir... Ancak ben bu âyete, sûrenin genelini nazara alarak daha geniş bir perspektiften bakılması gerektiği kanaatindeyim.

Şöyle ki; Ahzâb sûresi, ele aldığı konular itibarıyla hep Tevhid hakikatini vurgulamaktadır. Gerek bu mesele, gerek peygamberlerden alınan söz, gerek Hendek Savaşının safahatı, gerek tesettür meselesi, gerek kadın-erkek bütün Müslümanlara, Allah ve Resûlü'nün hüküm verdiği şeylerde ihtiyar hakkının tanınmaması, gerek Hz. Peygamber ile münasebette bulunmanın âdâbı ve gerekse ahirete ait ahvâl.. evet bütün bu mevzuların hepsi Allah'ın birliği etrafında örgülenmektedir. Bu bize Mekkî sûrelerin genel karakterini hatırlatmaktadır. Ne var ki, Ahzâb sûresi Medenîdir. Medine'de nâzil olan sûrelerde, bu türlü şeyler istıtrâdîdir. Ahzâb sûresinde ise, bu hususiyetler sûrenin mihverini oluşturmaktadır. Öyleyse bahsi geçen âyeti 'Tevhid' zâviyesinden ele almakta zaruret var. Evet tevhid, her ne kadar 'Lâ ilâhe illâllah' deyip, Allah'ı birleme olsa da, bu, işin nazarî olanını ifade etmektedir. Bunun amelî plâna çıkması ya da mârifet olarak 'ilme'l-yakîn', 'ayne'l-yakîn' mertebelerine, onu da aşıp 'hakka'l-yakîn'e ulaşması da, meselenin diğer yönünü teşkîl etmektedir.

Bazı insanlar vardır, 'Allah birdir.' der, ama, sebeplere tesîr-i hakikî vermeden de geri durmaz. Hatta Allah'ın icraatından tam hoşnut olmayabilir; hayatını dizaynda beşerî mülâhazaları tercih edebilir. Bunların hepsi, aslında tevhidin muhtevâ ve mânâsına ters şeylerdir. Evet böyle bir insan 'Allah birdir.' dese de, tevhid hakikatine tam ulaşamamış, 'fenâ fi't-tevhid=tevhid'de fâni' olamamıştır. Onun tevhidde fâni olabilmesi, önce, ibadet, ubûdiyet ve ubûdet şuuruna ulaşması ve onu hayatına hâkim kılması ile mümkün olur. Sonra da o bunu, vicdanı ile hisseder. Hatta zaman gelir öyle bir yakîne ulaşır ki, tevhide götüren delilleri bile zâid bulur. Ve nihayet bu yolda ilerleye ilerleye 'keşf' derecesine ulaşarak, tevhid hakikatini, hissin ve vicdanın ötesinde keşfederek yaşar. Fakat hemen ifade edeyim ki, bu seviyeye gelinceye kadar kişi, çarpıklıklara girmekten, düal yaşamaktan, düal düşünmekten kurtulamayabilir.

Evet, gerçek mânâda لاَ اِلَهَ اِلاَّ اللهُ 'Allah'tan başka Mâbud-u bi'l-hak, Maksud-u bi'l-istihkak yok.' demektir. Bu, Arapça ifadesiyle لاَ جَمِيلَ, لاَ خَالِقَ, لاَ مُشَرِّعَ, لاَ مُنْشِئَ... إِلاَّ اللهُ mânâsına da gelebilir. Ehlullahın, namaz tesbihatlarında okudukları; 'Ya Cemil Ya Allah...' bu hakikatin yani isimleriyle malum, sıfatlarıyla muhat, zâtıyla mevcud u meçhul Zât'ın ilânından ibarettir. Bunu şuurluca söyleyen kişi, Allah ile karşılıklı bir mukaveleye imza atmış sayılır. Bu mukavelede icmalen şunlar vardır: 'Allah'ım! Duygu ve düşüncelerim içine Senden başkası girmeyecek. Tasavvur, davranış ve tavırlarım, hep Senin razı olduğun istikamette olacak. Aileme, çocuklarıma ve dünyama bakışımda Senin hoşnutluğun esas alınacak. Senin düşünülmediğin yerde düşünceler zihinlerde kir sayılacak...'' Bu, bir bakıma Üstad'ın, 'Allah için işleme, Allah için başlama, Allah için görüşme ve Allah için konuşma.' ölçüsü ile tam uyum arz eder.

Şimdi, 'Bir insanın içinde iki kalb olmaması' gerçeğine bu zâviyeden bakacak olursak; bu âyet, herhangi bir kimse, Tevhid hakikatine inandığı halde, düşünce, tasavvur, tavır ve davranışlarında o çizgiyi koruyamıyorsa ona bu önemli hususu hatırlatmaktadır. Bir insanın hem tevhid deyip hem de ona ters davranması, iki kalblilik demektir ki, böyle bir şey bir tenâkuzdur ve bir mü'minde olmamalıdır.

Evet her insan, inanmalı ve inandığını da yaşamalıdır. Yani hayatını da o birlik etrafında örgülemelidir. Zaten gerçek inanmışı tarif eden ehl-i tahkik, 'davranışları ile Allah'ı hatırlatan insan' demekte ve bu konuda bize önemli bir ölçü vermektedirler. Buna göre mü'min, yemesinden içmesine, konuşmasından oturmasına varıncaya kadar her şeyde, hep başkalarında 'inanan insan imajı'nı uyarmalıdır. Namaz kılıp faiz yeme, oruç tutup karaborsacılık yapma, insanın iki şahsiyet, iki kalb taşımasıdır ki bu, tevhide aykırıdır. İki yüzlülüğün, bozuk şahsiyet ve karakterin göstergesidir. Bu kişiler herhalde ahirette iki yüzlü olarak haşr ü neşr olacaklardır.

Burada çok acı, acı olduğu kadar da gerçek bir hâtıramdan bahsetmek istiyorum. Eski yıllarda -zannediyorum 25 yıl kadar önce- borcunu bilerek ödemeyen birine, alacaklının şikayeti üzerine hatırlatma mahiyette iki satırlık bir mektup yazmıştım. Ondan uzun bir mektup aldım. Mektupta kendinin ileri gelen biri olduğunu vb. anlattıktan sonra: 'Ben o borçları falan-filan olarak değil, tüccar sıfatım/kimliğim ile yaptım.' diyordu. Hâlbuki bir insanın böyle 'iki şahsiyetli' olması, âyetin ifadesiyle 'iki kalb' taşıması imkânsızdır. Sen ya 'o'sun, ya da 'bu'. Bana göre helâl-haram mevzuunda bu denli yalpası olan birine bırakın Müslüman demeyi, insan deme bile oldukça zordur. Keşke bu insan, 'Fıtratımı zorluyorum, hile yapmaktan, başkalarını kandırmaktan, zimmetime hak geçirmekten kendimi kurtaramıyorum.' dese.. belki bu kişiyi Allah o sonsuz rahmetiyle affederdi... Ama O, yanlışlıklarına mahmil bulmaya çalışan ve 'onu falan-filan olarak değil, tüccar kimliğimle yaptım.' diyeni ciddî hesaba çeker. Misalleri çoğaltmak mümkündür.

Hâsılı, bu âyete, sûrenin genel karakterini esas alarak yorumlar yapmak, lâfzî yorumlardan ve parça parça yaklaşımlardan daha iyidir ve bizi daha sağlıklı sonuçlara ulaştırır.