Një vështrim mbi rregullat e luftës në ligjin Islam
Terrori është një fenomen social i cili për fat të keq është ende në qendër të vëmendjes. Siç dihet, fenomenet sociale nuk mund të shpjegohen me një arsyetim të vetëm. Psikologjia e terrorizmit, sfondi i tij historik, arsyet politike, ekonomike dhe shoqërore të tij si dhe sugjerimet për zgjidhjen e këtyre problemeve janë subjektive të disiplinave përkatëse. Është një e metë e madhe e asaj pjese disipline e cila merret me ligjet, që përmbajtja dhe kufijtë e përkufizimit të termit “terrorizëm” nuk janë specifikuar ende. Megjithatë është normal përkufizimi i ngjarjeve që shënjestrojnë jetët e njerëzve të pafajshëm si “terrorizëm”.
Një tjetër problem madhor është se ngjarjet terroriste janë duke iu mveshur fesë Islame. Baza e këtij problemi janë interpretimet jokorrekte që vijnë falë variacionit të kuptimeve të të shprehurit të foljeve të luftosh (kital) dhe të vrasësh (katl) të cilat shfaqen në ajetet Kur’anore.
Është parim bazë i Islamit ai sipas të cilit e drejta e jetës, pronës dhe nderit për çdo person është e pacënueshme. Prandaj çdo krim që shkel paprekshmërinë e jetës, nderit dhe pronës së një personi, dënohet me sanksione si në këtë botë ashtu edhe në botën tjetër. Në Kur’an shprehet qartë se vrasja e një personi është e njëjtë me vrasjen e gjithë njerëzimit dhe se aftësimi i një personi për të jetuar është i njëjtë me dhurimin e jetës të gjithë njerëzve. Rëndësia e jetës njerëzore në Islam është theksuar në të gjitha dimensionet e ndryshme të saj (5:32). Për më tepër, dënimi për vrasjen e njerëzve të cilët i përkasin një grupi që ka qenë palë e një marrëveshjeje të bërë me muslimanët është përcaktuar qartë në Kur’an (4:29). Madje kjo gjë është shtrirë edhe tek ata të cilët nuk kanë bërë pjesë në popujt që kanë në fuqi marrëveshje me muslimanët. Sipas Ebu Hanifes, në qoftë se një musliman vret një jomusliman, mbi të aplikohet e njëjta procedurë. Meqenëse prioritet i sistemit Islam është ruajtja e sigurisë publike, ligjit dhe rregullit, sigurisë së pronës dhe jetës si dhe ruajtja dhe siguria e lëvizjes, krimet që cënojnë sigurinë e jetës dhe pronës së njerëzve (hiraba) i takojnë kornizës së rregullit penal Islam të Hadd-it (krime të cilat janë subjekte të dënimit kapital). Kur’ani urdhëron që ata të cilët kryejnë krime të tilla duhet t’u nënshtrohen dënime të rënda në këtë botë si dhe gjithashtu deklarohet se dënimi i tyre në botën tjetër do të jetë më i tmerrshëm. (5:33)
Në ligjin Islam luftërat kategorizohen sipas shkallëve të ndryshme. Edhe rebelimet futen në kategorinë e luftës. Në Kur’an edhe pse ekzistojnë fjalët harb dhe gaza, fjala më e përdorur për përkufizimin e luftës është kital. Kur’ani flet për luftëra historike, për luftën ndërmjet dy grupeve muslimane dhe më shpesh për luftëra ndërmjet muslimanëve dhe jomuslimanëve.
Lufta në ligjin Islam
Njohësit e ligjeve islame kanë punuar në mbledhjen, grumbullimin dhe sistemimin e vendimeve ligjore, që kanë lidhje me gjendjen e luftës, duke filluar që nga kohët më të hershme të historisë Islame. Përmbledhje të librave të këtij lloji nën emërtimin sirah datojnë që nga viti II (623). Këto libra janë shembujt e parë të një lloji unik në botën e literaturës, të cilat studiojnë luftën në terma juridikë. Imam Muhamedi shkroi Kitab-ul Sirah-ul Sagir, i cili përfshin pikëpamjet e Ebu Hanifes në lidhje me këtë subjekt. Auzai i kritikoi disa nga pikëpamjet që citohen në këtë libër. Pastaj Ebu Jusuf iu përgjigj këtyre kritikave në veprën e tij të titulluar Reddu ala Sirah-ul Auzai. Më vonë Imam Muhamedi shkroi veprën më të detajuar të tij Kitab-ul Sirah-ul Kebir. Ka pasur mjaft komente të shkruara në të dy librat e Imam Muhamedit, të cilat ishin pikë referimi për shkollën hanefi të mendimit. Gjatë periudhës Osmane, përmbledhja e titulluar Kitab-ul Sirah-ul Kebir, u përkthye në osmanllisht dhe u përfshi në programet e shkollave ushtarake. Ligjet Islame që kanë të bëjnë me gjendjen e luftës dhe paqes, janë sistemuar në sanksione të veçanta të quajtura sirah në literaturën e fikhut (ligjit Islam), i cili bazohet në ligjet që përmban Kur’ani dhe në mënyrën se si Profeti ynë i zbatoi ato, d.m.th., në hadithe. Në këto sanksione, çështjet fetare dhe juridike të para-luftës dhe pas-luftës janë të detajuara imtësisht. Janë shtjelluar elemente të rëndësishme si p.sh., kontrata e Zimmat-it ndërmjet jomuslimanëve dhe pasojat e saj, institucioni i eman-it, marrëveshjet ndërkombëtare dhe gjithashtu edhe lidhjet tregtare me shtetet jomuslimane. Betejat e Ridda-s dhe vendimet juridike rreth Rebelimit Havarixh të Bag’j-it janë ndër kapitujt që përmbajnë këto libra. (Semerkandi 1984, 3/293)
Në ligjin Islam lufta studiohet në termat e doktrinave bazë dhe e ndarë nga kuptimet e veçanta të saj. Në metodologjinë e ligjit Islam termi hasen (e mirë) studiohet si pjesë e diskutimit të çështjes hasen-kubh (e mira-e keqja) në dy kategori hasen ilajnihi (esencialisht e mirë) dhe hasen ligajrihi (e mirë për shkak të faktorëve të tjerë/e mirë sepse ka përfundim rezultativ). Në këtë klasifikim lufta konsiderohet si hasen ligajrihi; me fjalë të tjera lufta në thelb nuk është e mirë siç është marrja e jetës, shkatërrimi i vendeve të ndryshme etj., megjithatë lufta konsiderohet e mirë kur luan rolin e saj në mbrojtjen e fesë, sigurisë së jetës, pronës, shëndetit mendor dhe fizik si dhe të paraardhësve. (Kasani 1986, 7/100; Bilmen 3/380)
Në doktrinën e ligjit islam, ka pikëpamje të ndryshme rreth problemit të luftës dhe ndikimit të saj në marrëdhëniet ndërkombëtare. Ndërsa nga njëra anë të gjitha marrëdhëniet me shtetet jomuslimane duhen të jenë bazuar në luftë, ka pikëpamje të tjera veçanërisht ata që i përmbahen shkollës hanefi, të cilat e konsiderojnë çdo gjë që ka të bëjë me mosbesimin (kufrin) si pjesë e “të drejtave të Zotit” si çështje midis Zotit dhe personit. Gjykimi i këtyre situatave është lënë të bëhet në botën tjetër. Marrëdhëniet ndërkombëtare në thelb të tyre janë të bazuara në paqe. Ky parim është i koduar në “ju keni fenë tuaj e unë timen” (2:139, 28:55, 42:15).
Edhe pse nuk ka asnjë element negativ në themelet e besimit Islam, në kodin e tij etik apo në shfaqjen shoqërore të tij, Kur’ani shtron pyetje në disa vende të tij rreth akuzave të bëra ndaj Profetëve dhe nga ana tjetër pyet se cilat janë krimet e muslimanëve. P.sh., kur rrëfehet historia e një anonimi, një njeriu i cili kishte vendosur ta mbante besimin e tij të fshehtë, derisa vjen një moment kur ai e deklaron besimin, ajeti thotë:
“A mos vallë do ta vrisni një njeri vetëm pse ai tha se Zoti im është Allahu?” (40:28).
Ebu Bekri një herë përdori të njëjtën shprehje kundër paganëve. (Ibn Hisham, 1/290) Nga i njëjti këndvështrim, rasti i muslimanëve përshkruhet në ajetet e mëposhtme:
“Ata u përzunë nga shtëpitë e tyre padrejtësisht (pa shkak) vetëm sepse thanë “Zoti ynë është Allahu.” (60:0)
“Ata e përzunë Profetin dhe juve (nga shtëpitë tuaja) vetëm sepse ju besoni në Allah, në Zotin tuaj.” (60:1).
Në ajetet që flasin për luftën, veprimet e armiqve përshkruhen në mënyra të ndryshme:
“Ata nuk do të reshtin së luftuari muslimanët derisa t’i kthejnë në fenë e tyre nëse do të mundnin.” (2:217)
“Ata ju luftojnë për besimin tuaj.” (60:8)
Është interesant fakti që aty shpjegohet se leja për të luftuar është dhënë sepse atyre (muslimanëve) u është bërë padrejtësi (22:39). Arsye të tjera të kësaj lejeje janë: kur armiqtë sulmojnë të parët (9:13), kur ata nuk i respektojnë traktatet dhe shkelin marrëveshjet (9:8,10) dhe kur ata tradhtojnë (8:58).
Siç ka theksuar Serahsiu, ajetet në lidhje me luftën janë të ilustruara qartë ose të nënkuptuara. Kur’ani na tregon për një numër të madh armiqsh “të cilët ju vijnë nga të gjitha anët” (33:10). Profeti ynë ka përdorur shprehje të tipit “të gjithë arabët ju kanë bërë juve shënjestrën e aleancave të tyre”. Në një shembull tjetër në ngjarjen e ila-s (e cila nga ana gjuhësore do të thotë një lloj divorci), Profeti i bojkotoi gratë e tij për një muaj pasi ata i kërkuan kushte më të mira jetese meqenëse jetonin në mjerim. Pastaj u shpallën ajetet 33:28,29 dhe grave të Profetit u jepeshin dy alternativa: ose të zgjidhnin jetën e kësaj bote me bukuritë e saj, ose të zgjidhnin Zotin dhe të Dërguarin e Tij. Kur sahabet që ruanin shtëpinë e Profetit shkuan tek Omeri gjithë panik për të informuar rreth kësaj ngjarjeje të jashtëzakonshme të ila-s, ai u kujtoi atyre sulmin e Gasanidëve, meqenëse muslimanët ishin gjithmonë të rrezikuar nga një sulm i mundshëm i këtyre fiseve. Shprehja: “A mos vallë ju sulmuan Gasanidët?” u përdor nga Omeri. Fakti që udhëheqësi i Gasinidëve e konsideronte Medinën si dar-i hevan (një vend të urryer) edhe pas ekspeditës së Tebukut, ilustron natyrën e marrëdhënieve të tilla. Megjithatë një vlerësim i shëndoshë i kësaj çështjeje kërkon informacion rreth pozicionimit të Sasanidëve dhe Bizantëve kundër Medines (shtetit Islam).
Profeti dhe zgjidhjet diplomatike
Kur Profeti (paqja dhe bekimi i Zotit qofshin mbi të) erdhi në Medine, gjëja e parë që bëri ishte nënshkrimi i një traktati me banorët hebrenj të qytetit. Librat e historisë flasin për shumë marrëveshje në lidhje me fenë ose politikën të cilat Profeti ndoqi me fise të ndryshme. Dijetari Muhamed Hamidullah thekson se “I Dërguari i Zotit formoi një aleancë me një degë të fisit Xhuhejni që në vitin e parë të emigrimit. Gjithashtu kujtimet historike bëjnë fjalë për nënshkrimin e traktateve mes aleatësh që ai nënshkroi me Beni Demrët, Beni Mudlijët, Beni Zura-të dhe me Beni Rab’a-të në vitin e dytë të emigrimit. I njëjti autor në veprën e tij Mexhmu’a el Vasaik el Sijasijje kujton marrëveshjet që bëri Profeti me qindra fise. Profeti përpara nënshkrimit të traktatit të Hudejbijes tha: “Më dhimbsen kurejshët. Lufta i ka shkatërruar ata. Nëse ata fitojnë, do të jetë ajo çfarë ato dëshiruan, por nëse Zoti do të më bëjë të triumfojë mbi ta, do t’i nënshtrohen së bashku Islamit. Edhe nëse ata janë të fortë tani, për sa kohë akoma do të jenë në gjendje të luftojnë?”
Gjatë nënshkrimit të traktatit të Hudejbijes, edhe pse rastin dramatik të Ebu Xhendelit i cili u torturua sepse ishte konvertuar në Islam e kishin parasysh të gjithë, madje edhe pasi sahabet ia kujtuan këtë Profetit sepse e dinin se ai do të lihej jashtë mbrojtjes së muslimanëve, Profeti megjithatë e nënshkroi traktatin. Por pas nënshkrimit të këtij traktati u shpall surja Fet’h. Sahabet në kujtimet e tyre theksojnë faktin se si rezultat i këtij traktati shumë njerëz zgjodhën Islamin dhe ata tanimë kishin mundësi të takoheshin me njëri-tjetrin. Kjo ndodhi aq shpejt dhe me shtrirje të gjerë, saqë të konvertuarit e rinj në Islam pas këtij traktati, e tejkaluan numrin e njerëzve që u bënë muslimanë përpara traktatit.
Ka patur raste në të cilët Profeti u detyrua të luftonte. Arsyet përse u bënë këto luftëra jepen hollësisht në librat historikë. Sipas raporteve historike, arsyet e luftës nuk kishin në asnjë rast të bënin me diferencat në besim dhe as nuk ishin shkak për asnjërën nga ekspeditat në të cilat mori pjesë Profeti.
Siç dihet nga të gjithë, ekzistojnë dy lloj zgjidhjesh për konfliktet ndërkombëtare: e para është zgjidhje politike, ndërsa e dyta është ajo që vjen si rezultat i përdorimit të forcës. Përdorimi i forcës është mjeti i fundit që duhet përdorur dhe vetëm në rast se zgjidhjet diplomatike të çfarëdo shkalle të mundshme kanë dështuar dhe kur marrëdhëniet bëheshin armiqësore. Gjatë kohës së qëndrimit në Mekë, muslimanët ishin nën sulmet e vazhdueshme të paganëve kurejsh. Për t’i shpëtuar torturave, disa muslimanë emigruan në Abisini (Etiopia e sotme), ndërsa paganët u munduan që ta sabotonin këtë emigrim. Nga ky shkak Profeti dhe shumica e shokëve të tij u detyruan të emigronin në Medinë. Duke pasur parasysh këtë gjë, marrëdhëniet midis muslimanëve të Medinës dhe kurejshve mekas mund të thuhet se u bënë armiqësore falë qëndrimit të paganëve mekas. Si pasojë e kësaj situate Profeti (a.s.) dërgoi ekspedita për mbledhje informatash dhe për vendosjen e sigurisë.
Profeti donte të bllokonte karvanin mekas që udhëhiqej nga Ebu Sufjani kur ai po kthehej nga Siria vetëm për faktin se ai karvan në pjesën më të madhe përbëhej nga sendet e çmuara të cilat u ishin grabitur muslimanëve. Megjithatë, Ebu Sufjani i informuar për këtë plan e udhëhoqi karvanin nëpër një rrugë tjetër duke ecur bregut të detit. Prapëseprapë, edhe pse e kishin marrë një informacion të tillë, kurejshët u përgatitën për luftë dhe dolën për të luftuar. Të dy grupet (muslimanët të cilët prisnin ardhjen e karvanit dhe kurejshët) papritur u takuan në pikën që bashkonte rrugën e karvanit mekas drejt Sirisë dhe rrugën e Medinës. Kur’ani thekson qartë se qëllimi i muslimanëve ishte vetëm të sulmonin karvanin (8:7). Fakti që Profeti u takua me udhëheqësit e fiseve të ndryshme për të diskutuar rreth mundësisë së luftës, provon gjithashtu se qëllimi nuk ishte zhvillimi i luftës. Në fund Profeti (a.s.) dërgoi Omerin të bënte një propozim paqeje, por kjo nuk qe e mjaftueshme për të ndryshuar rrjedhën e ngjarjeve.
Është e njohur botërisht se një sulm ndaj një pjese të një aleance konsiderohet si sulm ndaj të gjithë anëtarëve të kësaj aleance. Fiset arabe lidhën lirisht aleanca si me muslimanët ashtu edhe me paganët mekas të kushtëzuar nga traktati i Hudejbijes. Fisi Beni Bekr u bë i gjithi me kurejshët, ndërsa fisi Huzza më pas formoi një aleancë me muslimanët. Me ndihmën e kurejshve, disa njerëz nga Beni Bekrët vranë disa muslimanë nga fisi Huzza në një sulm të kryer natën vonë. Kur ky incident iu bë i njohur Profetit, ai menjëherë e hetoi këtë çështje. Kur u provua implikimi i kurejshve, Profeti dërgoi tek ata një sabah të quajtur Damra si delegat për t’i prezantuar kurejshve dy variantet e mundshme: ose ata të paguanin paratë e gjakut për njerëzit që kishin vrarë nga Huzza-të, ose marrëveshja me fisin në fjalë pra me Beni Bekr do të prishej. Në këto kushte kjo do të thoshte se kurejshët e anullonin traktatin e Hudejbijes. Kurejshët nuk pranuan asnjërën nga alternativat dhe delegati u kthye në Medinë duarbosh. Më pas kurejshët dërguan Ebu Sufjanin të rinovonte traktatin, megjithëse ky veprim qe i pasuksesshëm dhe traktati gjithsesi u anullua.
Rregullat e luftës në zhvillim e sipër
Në fjalor fjala kital (luftë) rrjedh nga rrënja katl (vrasje). Prandaj lufta nënkupton vrasjen. Kur’ani përdor fjalën katl për të përkufizuar si vrasjen e dikujt nga një njeri ashtu edhe vrasjen e vetë personit nga dikush tjetër dhe e cila ka lidhje si me muslimanët ashtu edhe me armiqtë (9:11). Megjithatë vrasja nuk është diçka me të cilën muslimanët mund të krenohen. Prandaj detyra për besimtarët është aderimi në rregullore dhe ligje të caktuara të cilat përdoren për të vendosur se kur konsiderohet ose jo një luftë aktive. Këto rregulla mund të përmblidhen si vijon:
Rregulli i parë i një lufte aktive është ekzistenca e një gjendjeje lufte. Ekzistojnë dy lloj shprehjesh në ajetet të cilat kanë lidhje me luftë. Në disa ajete si p.sh., “në qoftë se ata ju luftojnë vritini” (2:159) e drejta për të vrarë është kufizuar vetëm në gjendje lufte.
Sureja Teube ka një rëndësi të veçantë sepse është sureja e fundit e shpallur e cila merret me çështjet e luftës. Në këtë sure të Kur’anit ndërsa theksohet se disa nga marrëveshjet e bëra më parë me disa fise nuk janë më të vlefshme, urdhërohet që marrëveshjet e pashkelura me fiset e tjera duhet të respektohen. Është e rëndësishme të theksohet se në këtë kontekst, të dy grupet e fiseve, si ata të cilët i shkelën marrëveshjet, ashtu edhe ata që iu përmbajtën atyre, quhen paganë (idhujtarë) (9:1,4). Për më tepër në këtë ajet urdhërohet që ata paganë të cilët kërkojnë mbrojtje nga muslimanët; duhet të mbrohen (9:6).
Rregulla e dytë rreth luftës në ligjin Islam bën fjalë rreth rastit kur armiku është luftëtar. Ata që nuk luftojnë konsiderohen të pafajshëm. Sipas këtij kriteri pafajësie, priftërinjtë dhe murgjit nuk mund të vriten, civilët gjithashtu, fëmijët nuk mund të dëmtohen dhe gratë edhe sikur të jenë duke shërbyer në prapavijat e armikut si kuzhiniere, infermiere për të plagosurit etj., nuk duhet të vriten edhe në qoftë se gjenden në fushën e betejës. Kur Profeti pa një grua të vdekur në fushën e betejës, protestoi me fjalët: “Por ajo nuk ishte luftëtare”. Megjithatë nëse këto kategori marrin pjesë aktivisht në luftë si ushtarë, atëherë ata përjashtohen nga ky rregull i përgjithshëm mbrojtjeje.
Rregulli i tretë i luftës në legjislacionin Islam është ekzistenca e një dëmi aktual të shkaktuar nga armiku. Sipas këtij rregulli, ata luftëtarë të cilët nuk u shkaktojnë ndonjë dëm muslimanëve, nuk mund të vriten edhe sikur të jenë në fushëbetejë. Siç dihet, ata armiq të cilët nuk shkaktojnë ndonjë dëm në fushëbetejë merren si pengje lufte. Kur’ani ofron alternativat e lirimit të pengjeve në këmbim të diçkaje apo edhe pa asgjë në këmbim (47:4). Profeti (a.s.) gjithmonë i trajtonte pengjet e luftës me kujdes duke u siguruar se ata janë të furnizuar me ushqim e ujë dhe zakonisht preferonte t’i lironte ata. Në Kur’an theksohet se pavarësisht nga niveli i tyre i lartë i varfërisë, muslimanët duhet t’i ushqejnë pengjet pavarësisht nga feja e tyre, pa pritur ndonjë shpërblim në këtë botë dhe gjithashtu pa pritur ndonjë shenjë mirënjohjeje prej tyre, sepse këtë duhet ta bëjnë vetëm për hir të Zotit. (76:8, 9)
Profeti kurrë nuk i mallkonte armiqtë e tij të mëdhenj edhe në kohë lufte. Ai lutej për ata të cilët ishin të vendosur ta vrisnin atë dhe gjithë muslimanët, duke thënë:
“O Zot edhe ata janë shërbëtorët e Tu ashtu siç jemi edhe ne.” (Serahsi, Sirah, 1/56
Kur’ani nuk flet vetëm për njerëzit. Ai na paraqet një histori rreth një mbretëreshe milingonash në kontekst të historisë së Profetit Sulejman. Milingonat ishin urdhëruar të hynin në folenë e tyre nga mbretëresha si masë mbrojtjeje ndaj mundësisë së shkeljes nga Sulejmani dhe ushtria e tij. (27:18). Sigurisht është e mundur që të konsiderohen të gjitha krijesat e gjalla të së njëjtës kategori. Këtu përfshihen qartë nga Profeti dhe nga katër kalifët e parë të Islamit në direktivat e tyre të luftës që të mbjellat dhe pemët frutore nuk duhet të dëmtohen.
Profeti (paqja dhe bekimi i Zotit qofshin mbi të) e ndaloi masakrimin e kufomave të armiqve të vrarë, d.m.th. prerjen e veshëve apo hundës, nxjerrjes së syve etj (musla). Ai meqenëse i vlerësonte qeniet njerëzore dhe kishte mëshirë për ta, i urdhëronte muslimanët që të mos flisnin keq për të vdekurit e armikut. Në këtë mënyrë ai parandalonte që të afërmit e tyre të cilët ishin gjallë të ndiheshin të fyer. (Tirmidhi, Birr, 51)
Muhamed Hamidullah vërente se në kohën gjatë së cilës Profeti Muhamed (paqja dhe bekimi i Zotit qofshin mbi të), ishte në majë të pushtetit, në të gjitha rastet e luftërave ku ai mori pjesë, pati gjithsej rreth 150 martirë nga muslimanët dhe rreth 250 të vrarë nga armiqtë. (Hamidullah, 21) Faktori kryesor që Islami u bë një fuqi e madhe dhe që fitoi zemrat e njerëzve brenda një periudhe 10 vjeçare dhe me një shtrirje gjeografike të konsiderueshme, duhet të shihet nën dritën e parimeve themelore të mendimit dhe besimit Islam dhe në filozofinë e jetës që ai përfaqëson, nga inteligjenca e Profetit dhe nga të qenurit e tij Profet i mëshirës, si dhe nga atmosfera e besimit që ai vendosi.
Konkluzion
Parimi i Islamit është paqja. Diferencat në besim nuk janë kurrë një arsye e mirë për luftë. Arsyet që e bëjnë luftën të paevitueshme, gjithmonë vijnë si pasojë e shkeljes së disa parimeve. Ekzistojnë disa rregulla për marrjen e jetës së armikut edhe në kohë lufte. Këto rregulla janë vendosur nga Kur’ani dhe nga Profeti; këto janë rregulla të cilat janë zbatuar rigorozisht gjatë sundimit të katër kalifëve të parë dhe të cilët më vonë u bënë kodi i rregullave të luftës që gjendet në legjislacionin Islam.
Sipas këtij legjislacioni, leja për të vrarë, pavarësisht fesë së personit, është e kufizuar vetëm tek luftërat të cilët marrin pjesë aktivisht në një luftë në zhvillim e sipër, tek luftëtarët të cilët janë të vendosur të shkaktojnë dëme tek muslimanët. (Merginani, 2/138) Ata të cilët nuk i përmbushin këto kritere, konsiderohen të pafajshëm, ndaj jeta e tyre duhet të garantohet. Prandaj sulmet ndaj objektivave civilë, nuk janë në përputhje me parimet e Islamit edhe gjatë kohës së luftës, duke përfshirë edhe sulmet vetëvrasëse. Objektivat e ligjshëm nuk mund të arrihen me metoda të paligjshme.
Referencat:
Bilmen, O. Nasuhi, Hukuk-u Islamijje ue Istilahati Fikhijje Kamusu, Stamboll.
Buhari, Ebu Abdillah Muhammed b. Ismail, es- Sahih, Stamboll.
Bursali, M. Tahir, Osmanli Muellifleri, Stamboll.
Ebu Jusuf, Jakub b. Ibrahim, Kitabu‘l- Haraxh, Bejrut, 1302.
Elmalili, M. Hamdi Jazir, Hak Dini Kur‘an Dili, Stamboll 1979.
Hamidullah, Muhammed, Hazreti Peygamberin Savaslari, Stamboll, 1981.
Hamidullah, Muhammed, Mexhmuatu‘l- Vesaiki‘s- Sijasijje, Bejrut, 1987.
Ibn Hisham, es- Siretu‘n- Nebeuijje.
Kasani, Alauddin Ebu Bekr b. Mesud, Bedaiu‘s- Sanai Fi Tertibi‘sh- Sherai‘, Bejrut, 1986.
Merginani, Burhanuddin, El- Hidaje Sherhu Bidajeti‘l Mubtedi, Stamboll, 1986.
Muslim b. Haxhxha, es- Sahih, Bejrut, 1995.
Semerkandi, Alauddin, Tuhfetu‘l- Fukaha, Bejrut, 1986.
Serahsi, Muhammed b. Ahmed, el- Mebsut, Bejrut, 1986.
Serahsi, Sherhu Kitabi‘s- Sijeri‘l- Kebir, Bejrut, 1997.
Tirmidhiu, Muhammed b. Isa. el Xhami el Sahih, Bejrut.
Vakidi, Muhammed ibn “Umer b. Uakid, Kitabu`l- Megazi, Oxford, 1966.
Yaman, Ahmet, Islam Hukukunda Uluslararasi Iliskiler, Ankara 1998.
- Publikuar më .