De oorsprong van Tasawwuf-Sufisme

De geschiedenis van Islamitische religieuze wetenschap leert ons dat de religieuze voorschriften niet werden opgetekend in de oudste periode der Islamgeschiedenis. Het uitoefenen en mondeling doorgeven van de voorschriften voor geloof, aanbidding en dagelijks leven bood mensen de kans om de voorschriften te onthouden. Daarom was het gemakkelijk om die achteraf in boeken op te tekenen. Bovendien betroffen deze voorschriften de levensbelangrijke kwesties in het individuele en collectieve leven van Moslims. Daarom gaven geleerden de voorrang aan het optekenen van deze voorschriften. Juridische experts verzamelden Islamitische voorschriften en principes en gaven er wettelijke vormen aan, die toepasbaar waren op alle terreinen van het leven. 'Traditionisten' (Muhaddithun) - optekenaars der Hadith, vestigden de Profetische Tradities en levenswijze en bewaarden deze in boeken. Theologen behandelden kwesties betreffende Moslimgeloof en de interpretatiebeoefenaars der Qur'an wijdden zich aan de studie over de betekenis der Qur'an, ook de kwesties die later de Qur'anwetenschappen zouden worden genoemd zoals ‘Naskh' (opheffing van een Wet), ‘Inzal' (God die het geheel der hemelse Qur'an in één keer stuurt), 'Tanzil' (God die de geopenbaarde Qur'an stuurt, in gedeelten en op verschillende momenten), 'Qira'at' (recitatie der Qur'an) en 'Ta'wil' (exegese), enz... Dankzij deze universeel geprezen inspanningen, werden de waarheden der Islam en al zijn principes gevestigd op een manier die geen twijfel liet bestaan over de authenticiteit.

Ondertussen richtten de Sufi-meesters hun grootste aandacht op de zuiver spirituele betekenis van de 'Mohammedaanse Waarheid'. Zij probeerden de aandacht te trekken naar de essentie van het menszijn, de echte aard van het bestaan en de inwendige dynamica van de mens en de kosmos. Zij richtten hun aandacht op de realiteiten voorbij de uiterlijkheid en voegden hun ascetische spiritualiteit en zelfzuivering toe aan de activiteiten der schriftgeleerden. Zo ontwikkelden zij hun ervaringen en methodes. Het Islamitisch spiritueel leven werd door de Sufi’s het onderwerp van een nieuwe wetenschap genaamd ‘Tasawwuf’. Deze wetenschap heeft eigen methodes, principes, regels en woordenschat ontwikkeld. Zelfs als er na enige tijd enkele verschillen opdoken tussen de verschillende orden, dan bleven zij het gemeenschappelijk studie object hebben, namelijk de Mohammedaanse Waarheid (al Haqiqa Mohammediyya)

Jammer genoeg werd na een tijd de indruk gewekt dat de voorschriften der Shari'a en der ‘Tasawwuf’ verschillend en zelfs tegengesteld zouden zijn alhoewel ze in werkelijkheid twee aspecten van dezelfde waarheid vertegenwoordigden. Terwijl gehechtheid aan de Shari'a als exoterisme werd beschouwd, werd ‘Tasawwuf’ als puur esoterisme gezien. Dit onderscheid werd gedeeltelijk gevoed doordat verschillende groepen zich telkens op één methode concentreerden (Mufti's versus Sufi's). Nochtans is het verschil niets méér dan het resultaat van een gewone menselijke tendens dat ieder individu meer de voorkeur geeft aan de methode die het best past bij het eigen karakter en temperament.

Beide groepen schreven hun eigen methodes neer in belangrijke boeken waarvan de basis en de rechtvaardiging terugging tot de tijd van de Profeet en de Gezellen. Ook de Sufi's baseerden zich op de Qur'an en de Sunna om de ascese en de strijd tegen het lichamelijke ego te beschrijven. Zij voegden daar hun ervaringen aan toe over de toestanden der geest, liefde, gedrevenheid en vervoering. Zo probeerden zij de aandacht te trekken van hen die te beperkt leken in hun beleving van de uiterlijke voorschriften en slechts daar over nadachten.

Beide groepen probeerden God te bereiken door de Goddelijke verplichtingen en verboden in acht te nemen. Nochtans doken er aan beide kanten soms extremistische gewoontes op en afwijkende belevingen die voor spanningen zorgden. Nochtans was er geen fundamentele onenigheid en zo moet het ook niet worden gezien – als de verschillende aspecten en elementen van Religie worden behandeld en voorgesteld onder verschillende titels. Er is absoluut geen sprake van een meningsverschil als de juristen zich uitspreken over eredienst en dagelijkse levensregels, terwijl ‘Tasawwuf’ het de mens mogelijk maakt om een hoog spiritueel niveau te bereiken, door zelfzuivering en geestelijke training. Eigenlijk zijn ‘Tasawwuf’ en rechtsspraak (fiqh) als twee scholen aan één universiteit die tot doel heeft om aan de mensen de twee dimensies van Shari'a te leren en hen bekwaam te maken om het in hun leven toe te passen. Eigenlijk kunnen zij niet zonder elkaar. De ene leert de voorgeschreven gebeden uit te voeren, de voorgeschreven zuiverheid, het vasten, de verplichte aalmoezen, en het dagelijks leven van inkopen doen tot huwelijk enz. De ander leert de betekenis van deze en andere daden en hoe het eerbetoon een onafscheidbaar onderdeel wordt van het menselijk bestaan. Ook hoe de mens kan worden verheven tot een universeel, perfect wezen. Daarom moeten beide dimensies in acht worden genomen.

Hoewel sommige onbeschaamden onder hen die zich ‘sufi’ noemen zo ver zijn gegaan dat ze religieuze geleerden ‘ceremoniegeleerden’ en ‘exoteristen’ noemen, hebben de echte, vergevorderde sufis altijd vertrouwd op de basisprincipes van de Shari’a en hun gedachten gebaseerd op het Boek – Qur’an – en de Sunna, en leiden hun methoden af van deze primaire bronnen van de Islam. De 'Wasaya' (adviezen) en de 'Ri'aya' (respect voor regels) door al-Muhasibi, de 'al-Ta'arruf Li Madhabi Ahl al-’Tasawwuf’ (de beschrijving van het pad van de mensen der ‘Tasawwuf’) van Kalabazi, 'al-Luma' (de glans) van al-Tusi, 'Qut al Qulub' (Het voedsel der harten) door Abu Talib al Makki en 'al-Rissala' (de verhandeling) door al-Qushayri zijn zowat de kostbaarste bronnen waarin ‘Tasawwuf’ wordt behandelt overeenstemmend met de Qur'an en de Sunna. Sommige van deze boeken handelen over zelfcontrole en de zuivering van het zelf. Anderen werken verschillende onderwerpen uit die met ‘Tasawwuf’ verband houden.

Na deze grote verzamelaars komt 'Hujat al Islam' (‘bewijs van de Islam’), Imam Abu Hamid al Ghazali , de schrijver van de 'Ihya Ulum ad-Din', de heropwekking van de religieuze wetenschappen, zijn bekendste werk. Hij herziet al de termen, principes en regels van het pad der ‘Tasawwuf’ en bevestigt de regels waarover al de sufi meesters akkoord zijn. De andere regels kritiseert hij. Daardoor verenigt hij opnieuw de ‘Tasawwuf’ en de Fiqh, als inwendig en uitwendig aspect der Islam. De Sufi meesters die na hem kwamen, stelden ‘Tasawwuf’ voor als een der religieuze wetenschappen of een dimensie hiervan en benadrukten opnieuw hun verbondenheid met de schriftgeleerden. Bovendien maakten zij de studie van enkele onderwerpen uit Sufisme zoals de toestanden van de geest, overtuiging en zekerheid, tot een deel van de studie die in madrasa's (Koranscholen) werd beoefend.

Alhoewel ‘Tasawwuf’ zich vooral concentreert op de innerlijke wereld van de mens en de religieuze voorschriften behandelt in verhouding tot hun betekenis en de beïnvloeding op de menselijke geest en hart daardoor abstract is,is toch niets ervan in strijd met Qur'an en Sunna. De conclusies die de zuivere geleerden uit de oudste periode der Islam uit de Qur'an en Sunna trokken door 'Ijtihad' kwamen overeen met ‘Tasawwuf’. (Ijtihad: onafhankelijke reflectie). Hun conclusies waren gebaseerd op menselijke kennis en kennis van God, zekerheid, eerlijkheid, goedheid en andere fundamentele deugden.

‘Tasawwuf’ omschrijven met verschillende namen, zoals de wetenschappen van de esoterische waarheden, de stappen der kennis van initiatie en andere benamingen, betekent niet dat het totaal verschillend is van andere religieuze wetenschappen. Deze verschillende definities zijn het resultaat van het ervaren der Shari'a doorde eeuwen heen door mensen met verschillende temperamenten en gesteldheden. Het is een misvatting om de zienswijzen der Sufi’s en de stellingen van de Shari'a-geleerden als totaal verschillend van elkaar te zien. Alhoewel het begrijpelijk is dat sommige Sufi's hardnekkig aan hun eigen methode vasthouden, zoals ook sommige rechtsgeleerden en Qur'an interpretators zich beperken tot de uitwendige aspecten van religie, zijn zij die de gulden middenweg kiezen, steeds in de meerderheid geweest. Daarom is het een foute conclusie om van tegenstellingen tussen Sufi's en schriftgeleerden te veronderstellen, alleen omdat er af en toe onenigheden zijn tussen individuele vertegenwoordigers van beide stromingen. Deze 'conflictveroorzakers' zijn altijd ver in de minderheid geweest vergeleken met de gematigden. Zo hoort het ook, want zoals de rechtsgeleerden op hun manier uitgegaan zijn van het Boek en de Sunna, zijn de sufis ook uitgegaan van deze twee voornaamste bronnen van de Islam.

Bovendien zijn de principes van ‘Tasawwuf’ nooit verschillend geweest van die van rechtsspraak. Beide manieren of disciplines benadrukken het geloof, goede werken en goed gedrag. Het enige verschil is dat de Sufi's meer de nadruk legden op zuivering van het zelf, verdieping in de betekenis van goede daden en het hechten aan hoge morele normen. Door deze normen verwerft het menselijk geweten kennis van God en kan het pad worden bereisd naar eerlijkheid, aanbidding en het verwerven van Gods gunsten.

Hierdoor kan de mens een andere natuur verwerven, een ander hart, een ander spiritueel intellect en een diepere kennis van God. Zo kunnen alle verplichtingen van de Shari'a worden vervuld in een dieper bewustzijn van, en gericht op, dienstbaarheid aan God, en met grotere vreugde. Zo verscheurt de mens de sluiers waarin hij gevangen zit en beseft de waarheid der grotere en kleinere principes van het geloof.