استاد فتح‌الله گولن درسال ۲۰۰۸ م به عنوان برازنده‌ترین روشنفکرجهان شناخته شد
یکی از پرتیراژترین مجله‌های امریکائی موسوم به «فارن پالیسی» (سیاست خارجی) ليست یک صد تن از بهترین روشنفکران زندة جهان را به نشر سپرد. و در یک نظرسنجی‌اي که از سوی مجلة انگلیسی «پراسپکت»، یک ناشر امریکايی و مجله سیاست خارجی امریکا صورت گرفت، استاد فتح‌الله گولن اندیشمند مسلمان ترک به عنوان برترین و برازنده‌ترین روشنفکرجهان درسال ۲۰۰۸ م شناخته شد. دربین شخصیت‌های متفکر و نویسندة نامدار مسلمان ترک، استاد فتح الله گولن معروف به پدر نسل طلایی جنبش آموزشی در ترکیه جایگاه بلند دارد. او درباب اصلاح جامعه دارای گفتمان خاص می‌باشد و می‌توان او را به مثابة یک مسلمان نمونه و یا الگویی از مسلمانی به شمار‌آورد.
از جمله چهره‌های سرشناس جهانی که در نتیجه بررسی دقیق، شامل این لیست گردیده‌است می توان از : نویسنده ایتالیائی «اومبرتو ایکو»، «نوم چامسکی» جامعه شناس و روشنفکر امریکائی، فیلسوف آلمانی «جرگن هبرماس»، روزنامه نگار «فرید ذکریا»، اقتصاددان «محمد یونس» و مورخ برنارد «لویس» نام برد؛ دو درسه قسمت شامل این لیست را امریکايیان و اروپاییان تشکیل می‌دهند. درین لیست، معیار اصلی برای انتخاب افراد، دارا بودن قابلیت تاثیر گذاری در خارج از مرزها و کشور ها می باشد.
به گفتة «دیوید گوهرت» انتخاب یک مسلمان به عنوان نخستین اندیشمند جهان، نشانگر موفقیت مسلمانان نسبت به سکولارهاست.
جنبش گولن درگام نخست جنبش غیر سیاسی است، اما جهت‌گیریهای آن پیامدهای سیاسی مهمی در پی دارد. تربیت مسلمان مدرن دارای اخلاق اسلامی و آموزش دیده در علم و دانش معاصر نتیجة فعالیت‌های این جنبش می‌باشد که درفرجام اثر‌گذاری سیاسی را در پی داشته است. جنبش گولن نوعی اخلاق اسلامی را به وجود آورده است که پایه و مایة آن، مسأله آموزش است. پیروان این جنبش با مشارکت در نهادهای آموزشی به بخشی از جامعه مدرن ترکیه تبدیل می‌شوند.
درحقیقت جنبش گولن مسلمان‌هایی مدرن بار می‌آورد که درعمل به شکل‌گیری جامعه مدرن کمک می‌کنند، یکی از وجوه اهمیت گولن آنست که برخلاف جنبش‌های بنیادگرا نه‌تنها در برابر شکل گیری جامعه مدرن مقاومت نمی کند، بلکه به شکل گیری آن نیز کمک می کند.
اهمیت دیگر جنبش گولن را می توان در شکل گیری فرهنگ توسعه در ترکیه موثر دانست.
فعاليت های گولن:
طی سالهای ۱۹۹۰ جنبش فتح‌الله گولن چنان گسترده شده بود که ۱۵۰ مدرسه خصوصی ۱۵۰ مرکز آموزشی جانبی و تعداد بیشتری خوابگاه در نقاط مختلف ترکیه ایجاد کرده بود . پس از آن نیز توسعه جنبش ادامه یافت و جنبش جنبة جهانی به خود گرفت. جنبش در ۱۹۹۷ بیش از ۲۵۰ موسسه آموزشی و ۲۶۵۰۰ دانش‌آموز در دنیا داشت. امروزه تعداد این مکاتب و دانشگاه‌ها مرز ۷۰۰ را درنوردیده است.
دکترین آموزشی گولن در جهت اصلاح جامعه نقش اساسی دارد زیرا آموزش وسیله بسیار مهمی برای ایجاد سرمایه اجتماعی است. این مولفه‌های آموزش و پرورش هستند که تغییرات اجتماعی را شکل می‌دهند. در نتیجه همین رابطه آموزش و تغییر اجتماعی است که از ۱۹۹۹ به بعد مخالفت‌هایی با گولن صورت گرفت، گولن با نهادهای آموزشی گسترده‌اش توانست، نسلی را به وجود بیاورد که تحصیل کرده، کاردان و آشنا با جهان مدرن بود و درعین زمان از نظر ارزشی با سایر گروه‌های سیاسی تفاوت داشت. گولن در درجه اول متاثر از حرکت اصلاحی بدیع‌الزمان سعید نورسی است. نورسی در پی آن بود که با فعالیت های آموزشی نسلی ایجاد کند که هم دراسلام ریشه داشته باشد وهم در دنیایی مدرن و علمی مشارکت کند. گولن براین باور است که می‌توان از طریق آموزش سالم از پراکندگی مسلمین جلوگیری کرد. یکی از مهمترین مولفه‌های گفتمان گولن پیوند اسلام و آموزش است، گولن در برابر اسلام‌گرایی سیاسی، اسلام گرایی آموزشی را مطرح می کند، با این وجود عقاید او یک رشته عقاید جزئی و ایدیالوژیک نبوده، بلکه در نتیجة تجربه آموزشی در طول زمان متحول شده است.
فضای فرهنگی و اجتماعی گولن:
در محیط فرهنگی و اجتماعی استاد گولن سه موضوع اصلی درباب مدرنیته در ترکیه وجود داشت.
۱- طرفداران کمال اتاترک: طرفداران کمال اتاترک در فرانسه تحصیل کرده وبه جریان ماتریالیسم و پوزتیویسم گرایش داشتند. به نظر آنه علت عقب ماندگی ترکیه فقدان تکنالوژی علمی می باشد.
طرفداران کمال اتاترک (کمالیستها) معتقد بودند که تحول علمی نیازمند یک تحول فرهنگی است. به نظر آنان برای اینکه علم در ترکیه پا بگیرد، فرهنگ دینی وخرافی ترکیه باید تغییر کند. به این ترتیب،آنها تغییر را تنها در حوزه علمی و تکنولوژیک نمی‌دیدند، بلکه آنها برضرورت تغییر در کل جامعه پافشاری می‌کردند، کمالیستها می‌گفتند، اروپا گلی است که باید آن را ب خارهایش پذیرفت.
۲- سنت‌گرایان: برخلاف کمالیستها، سنت‌گرایان بی‌دینی را باعث و علت سقوط عثمانیها می‌دانستند. آنها علم غربی و مدرنیته را مخالف اسلام تلقی می‌کردند و معتقد بودند که باید از ارتباط با دولت و نهادهایش از جمله آموزش اجتناب کرد، درنتیجه این طرزتفکر آنها در جامعه مدرن ترکیه به حاشیه رفتند وموقعیت اجتماعی‌شان تنزل کرد.
۳- سعید نورسی: او به اهمیت علم پی برده بود و معتقد بود که علم و اسلام باهم ارتباط مستقیم و درونی دارند. به سخن دیگر اسلام به مسلمانان حکم می‌کند تا علم بیاموزند و اساسا علم‌آموزی در راستای مسلمانی است و او ازخطر تقلید کورکورانه مردم را برحذر می ساخت.
به نظر او مسلمان باید به فهم بومی از علم برسد. او این فهم را چنین تصویر می کرد که علم برای فهم قوانین طبیعت و هنر آفریدگار لازم است.
فتح‌الله گولن وقتی متوجه شد که جوانان به دلیل سیاست های دولت دانش دینی ندارند، به تاسیس یک اردوگاه تابستانی در نزدیک شهر ازمیر اقدام کرد که در آنجا به تدریس متون کلاسیک دینی و تعالیم نورسی پرداخت و به شاگردان می‌آموخت که چگونه هویت اسلامی را در جامعه سکولار حفظ کنند.
نسل طلايي فتح‌الله گولن:
گولن سه هدف اصلی را در فعالیت‌های خود دنبال می‌کرد، او نخست در پی آگاهی بخشی به مسلمین بود، دو دیگر می‌خواست بین علم و دین رابطه برقرار و آموزه‌های ماتریالیسم را ابطال کند. سه دیگر او می‌خواست با تجدید نظر درقرائت سنتی از اسلام خاطره جمعی مسلمانان را بازسازی کند، راهی که او برای رسیدن به این اهداف برگزیده بود، آموزش بود. او می خواست از مجری آموزش نسلی طلایی ایجاد کند، این نسل ایمان، دانش، اخلاق وهنر را باهم می‌آمیخت و می‌توانست منشاء تحولات مطلوب و مورد نظر گولن شود.
ویژگی‌های نسل طلایی از نظر گولن، ایمان است که هدف را به مومن نشان می‌دهد. علم وقتی درجهت اهداف مومنانه استفاده شود مفید خواهد بود. در تصور گولن از نسل طلایی، عشق نیز جایگاه اساسی دارد. نسل طلایی نسل با محبت است، نسلی است که به انسان و انسانیت عشق می ورزد.
ویژگی دیگر این نسل طلایی آرمانگرایی و از خود گذشتگی است؛ این نسل ارزش‌های اخلاقی را از مجرای دانش به عمل تبدیل می‌کنند که یکی از اقسام مورد توصیه این عمل همان فعالیت آموزشی است. در حقیقت این ایده‌آلی که از نسل طلایی ترسیم می‌شود، نقدی به ایده‌آل کمالیستی است، ارزش‌هایي که گولن برآن‌ها تاکید دارد، در الگوی کمالیستی وجود ندارد.
مفهوم نسل طلایی رفته رفته از مفهوم منفعل به مفهوم جهان‌شمول تحول یافت، نسل طلایی با این تحول هرچه بیشتر با جهانی شدن همراه شد. نسل طلایی دیگر نسلی نبود که تنها در ترکیه به نجات مسلمانان می پرداخت، بلکه نسلی بود که در صورت شکل گیری نجات بخش جهان بود.
کانون گفتمان گولن:
خدمت و کار یکی از مفاهیم گفتمان گولن است. به نظر او هر چه بیشتر کارکنیم، به اسلام بیشتر خدمت کرده‌ایم، کارهمچنان گونه‌اي تهذیب نفس هم بوده می تواند. او اشاره می‌کند که آموزش کار مقدس است همچنان صرف پول دراین راه نیز یک عمل مقدس است؛ به سخن دیگر اگر کسی کار کند و پول بیندوزد و آن را صرف آموزش کند، پولش را در کار مقدس به مصرف رسانده‌است. به نظر گولن نباید تنها روح خود را نجات دهیم، بلکه وظیفه داریم، برای نجات روح دیگران نیز بکوشیم. حال این نجات دیگران دو راه دارد، یا انسان خود وارد کار آموزشی شده معلم و استاد می‌شود یا کار دیگری می‌کند و پولش را در کار آموزشی به مصرف می رساند. یکی از اهداف اصلی جنبش گولن جنگ علیه جهالت تبیین می شود، تدریس دانش به هرکس که باشد در حقیقت جنگ علیه جهالت است. محققان این پدیده را جهان شمول شدن اصول اسلام یا اسلامی شدن نهادهای آموزشی سکولارخوانده‌اند، او امریکا را بد وشر می دانست اما حضور پیروان گولن درغرب رفته رفته برای تصورات آنها تاثیر گذاشت، نکته‌اي که در امریکا مورد تمجید گولن قرار گرفت این بود که جامعه امریکا چگونه توانسته توسعه همزیستی گروه‌های مختلف در کنار یکدیگر را ایجاد کند. به این ترتیب یکی از انتقاد هایی که در جنبش اسلامی گولن نسبت به فرایند غرب سازی در ترکیه صورت گرفت، این بود که چرا کارگردانان این فرایند به ارزش هایی مانند: تساهل، مدارا و همزیستی عمل نکردند. همین بود که ارزش‌هایي مانند تسامح و گفتگو در دهه ۹۰ به گفتمان فتح الله گولن اضافه شدند. گولن براین موضوع تاکید می‌کند که انسانها باید با یکدیگر گفتگو کنند؛ دلیل آنها اینست که بین انسانها ارزش‌های مشترکی وجود دارد و وجود این ارزش‌های مشترک خود معلول آن است که همه انسانها مخلوق خدای واحد هستند. این ارزشها، ارزش‌های اسلامی هستند و از آنجا که اسلام دین جهان شمول است، این ارزشها نیز جهان شمول می‌باشد. به نظر گولن تسامح به این معناست که بین گروه‌های گوناگون اجتماعی و همچنین در سطح بین‌المللی بر پایه ارزش های مشترک همکاری باید وجود داشته باشد. فتح‌الله گولن در حیات علمی و فرهنگی خویش به چاپ و نشر کتب فراوان در زمینه های مبحث و مطالعه پیرامون احکام قران کریم، سیرت و سنت، فقه، عقیده، تربیت، ادبیات، اخلاق و شعر پرداخته است و کتب موصوف به زبانهای عمده جهان، مثل انگلیسی، عربی، آلمانی، فرانسوی، بلغاریایی، اندونیزیایی، البانی، روسی، دری وغیره ترجمه شده است. دنیای غرب و امریکا ازطریق این ترجمه‌ها توانسته‌اند به افکار و اندیشه‌های فتح الله گولن دست یازند واین ترجمه‌ها پلی است برای وقوف به اندیشه‌های گولن در سراسر جهان. فتح‌الله گولن می‌گوید «نارضایتی و ناخرسندی هیچ‌گاه نتوانسته است تاریخ را بسازد». به این ترتیب او مخالف هرگونه رویکرد انقلابی است و فرایند اصلاح جامعه برهر راهکار دیگر نزد او ترجیح دارد. به نظر گولن، علم پایه های رفاه اقتصادی، یکپارچگی اجتماعی و استقلال ملی را شکل می‌دهد و این مسایل همان اهداف اصولی و اساسی هستند که هم نظام مدرن و هم اسلام را حفظ خواهند کرد. در فرجام باید گفت که فتح‌الله گولن یک نظام اخلاقی ناظر بر اعمال خیر، طراحی می‌کند که دو کار مهم را در پی دارد؛ هم برای فعالان اسلام‌گرا این امکان را فراهم می‌آورد که به اتکای این نظام اخلاقی جایی در اجتماع داشته باشند وهم اصول اعتقادی و شعایر اسلامی را تقویت می نماید و محیط را شایسته زندگی می‌سازد. دراین راستا هر کار و عملی که در مسیر اهداف اسلامی باشد، عملی خواهد بود که در خدمت خداوند Yاست. کار آموزش و اساسا حمایت از مقوله آموزش، به طور ویژه منطبق با عالی‌ترین ارزش‌های اسلامی است، فتح الله گولن در سال۱۹۳۸ در روستای نزدیک ارزروم در اناتولی شرقی ترکیه تولد یافت و اکنون در امریکا زندگی می نماید او در خلال دهه های ۷۰ و ۸۰ م به عنوان یک واعظ و مبلغ از طرف دولت به سراسر ترکیه سفر کرد. یکی از کلیدی‌ترین دیدگاه‌های گولن که طی آن سال ها بسط و گسترش فراوان یافت تلاش برای شکل دادن اسلام مدرن بود، او این کار را با مهم جلوه دادن علوم تجربی و طبیعی انجام داد، به تعبیر دیگر، فتح الله گولن یکی از بهترین راههای معرفی اسلام مدرن را بهره‌گیری از میراث علوم طبیعی جدید می‌دانست. همزمان با رشد نفوذ گرایش‌های اسلامی در صحنه سیاسی ترکیه طی سالهای دهه ۸۰ برخی از احزاب میانه‌رو و محافظه‌کار، گولن را در حکم یک مسلمان نمونه در جهان تلقی می‌کردند. اما این کار پایان ماجرای گولن نبود زیرا موصوف در سال ۱۹۹۹ م خود هدف اتهامات ویرانگری حاکمان لائیک ترکیه قرارگرفت و به‌عنوان یک تهدید اسلامی تلقی شد. البته این موج اتهامات هم اکنون فروکش کرده است.
فتح الله گولن اینک پس از بازنشستگی در امریکا زندگی می‌کند و به فعالیت های علمی و پژوهشی خود ادامه می‌دهد، و بزرگترین خواننده آثار خود را در امریکا و اروپا بازیافته است. فتح‌الله گولن فعالیت‌های تبلیغی و اصلاحی خود را از مسجد و مدرسه آغاز کرد و به کار مدرن سازی مسلمان ادامه داد که ثمره کار آن همین اکنون در سطح جهان محسوس است وطرح دکترین آموزشی آن توانست افکار زیادی ازخوانندگان را تسخیر نماید و در فرجام او توانست به مثابة یک روشن فکر درسطح جهانی بعد از یک نظرسنجی خود را تثبیت نماید که دنیای زور و زر و سرمایه و زندگی سکولار و اندیشه‌های آنها را متحیر و نگران ساخته است.
- Created on .