Το μικρό και το μεγάλο Τζιχάντ

Τι Είναι το Τζιχάντ;

Ηλέξη τζιχάντ παράγεται από τη ρίζα τζ-χ-ντ και σημαίνει να χρησιμοποιεί κανείς όλη του τη δύναμη για να επιτύχει κάτι. Σημαίνει επίσης να προσπαθεί κάποιος να φτάσει σε ένα στόχο με όλες του τις δυνάμεις, αντέχοντας σε όλες τις δυσκολίες. Αυτός ο τελευταίος ορισμός του τζιχάντ είναι πλησιέστερος στη θρησκευτική του σημασία.

Η λέξη τζιχάντ απέκτησε ιδιαίτερη σημασία με τον ερχομό του Ισλάμ: αγώνας στον δρόμο του Θεού. Αυτή είναι η σημασία που συνήθως μας έρχεται στο νου σήμερα. Το τζιχάντ συντελείται σε δύο μέτωπα: το εσωτερικό και το εξωτερικό. Ο εσωτερικός αγώνας (το μεγάλο τζιχάντ) είναι η προσπάθεια να φτάσει κανείς στην ουσία του εαυτού του· ο εξωτερικός αγώνας (το μικρό τζιχάντ) είναι η διαδικασία τού να καταστήσει κανείς κάποιον άλλον ικανό να φτάσει στη δική του ουσία. Η πρώτη συνίσταται στην προσπάθεια να ξεπεράσουμε τα εμπόδια που μας φράζουν τον δρόμο προς την εσώτερη ουσία μας, ώστε η ψυχή να φτάσει τελικά στη Θεία γνώση, τη Θεία αγάπη και την πνευματική ευτυχία. Η δεύτερη συνίσταται στην αφαίρεση των εμποδίων που παρεμβάλλονται μεταξύ των ανθρώπων και της πίστης, έτσι ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να επιλέξουν ελεύθερα ανάμεσα στην πίστη και την άρνησή της. Από μία άποψη, το τζιχάντ είναι ο σκοπός της δημιουργίας μας και η σημαντικότερη αποστολή μας. Σε αντίθετη περίπτωση, την αποστολή μας θα αναλάμβαναν διαρκώς Προφήτες.

Υπάρχει ένα αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα σε εκείνους που δεν προχωρούν στον δρόμο της αλήθειας χωρίς να έχουν κάποιο σημαντικό λόγο γι’ αυτό και σε αυτούς που δραστηριοποιούνται συνεχώς:

Οι πιστοί που κάθονται (στο σπίτι) και δεν κοπιάζουν δεν είναι ίσοι με αυτούς που πασχίζουν και μάχονται στον αγώνα του Θεού, αφιερώνοντας σε αυτόν τις περιουσίες και την ύπαρξή τους. Ο Θεός έχει σε μεγαλύτερη εκτίμηση αυτούς που πασχίζουν και αγωνίζονται από εκείνους που κάθονται (στο σπίτι). Σε όλους (τους πιστούς) ο Θεός έχει υποσχεθεί επιβράβευση• αλλά αυτούς που πασχίζουν και αγωνίζονται τούς διακρίνει από εκείνους που κάθονται (στο σπίτι) και θα τους επιβραβεύσει με ξεχωριστή ανταμοιβή. (Αν-Νίσα: 4:95)

Ο Προφήτης λέει:

Το να επαγρυπνήσεις μια μέρα για να φυλάξεις τα σύνορα για χάρη του Θεού, αξίζει περισσότερο από αυτό τον κόσμο και απ’ όλα όσα περιέχει. Ο μικρός χώρος που καταλαμβάνει στον Παράδεισο το μαστίγιό σου (που χρησιμοποιείς σύμφωνα με το θέλημα του Θεού) αξίζει περισσότερο από αυτό τον κόσμο και απ’ όλα όσα περιέχει. Ένας βραδινός ή ένας πρωινός περίπατος στο μονοπάτι του Θεού αξίζει περισσότερο από αυτό τον κόσμο και απ’ όλα όσα περιέχει.^[1]

Τα Είδη του Τζιχάντ

Το μικρό τζιχάντ δεν διεξάγεται μόνο στο πολεμικό μέτωπο. Ένας τέτοιος προσδιορισμός στενεύει σε σημαντικό βαθμό τον ορίζοντα και τις προοπτικές του. Πραγματικά, το μικρό τζιχάντ έχει τόσο ευρεία έννοια και εφαρμογή που μπορεί να περιλαμβάνει μια κουβέντα ή μια σιωπή, ένα κατσούφιασμα ή ένα χαμόγελο, την είσοδο ή την έξοδο από μία συνάθροιση –με λίγα λόγια, όλα όσα γίνονται για χάρη του Θεού– και τον έλεγχο των συναισθημάτων, σύμφωνα με τους κανόνες Του. Έτσι, όλες οι προσπάθειες που καταβάλλει κανείς για να αναμορφώσει την κοινωνία και τους ανθρώπους είναι μέρος του τζιχάντ, όπως είναι και κάθε προσπάθεια που καταβάλλει για την οικογένειά του, τους συγγενείς, τους γείτονες και την περιοχή του.

Κατά μία έννοια, το μικρό τζιχάντ έχει υλικό περιεχόμενο. Το μεγάλο τζιχάντ, ωστόσο, διεξάγεται στο πνευματικό μέτωπο, γιατί είναι ο αγώνας μας τόσο με τον εσωτερικό μας κόσμο όσο και με τον σαρκικό εαυτό μας (ναφς). Όταν και τα δύο τζιχάντ έχουν εκτελεστεί επιτυχώς, η επιθυμητή ισορροπία αποκαθίσταται. Αν κάποιο στοιχείο λείπει, η ισορροπία ανατρέπεται.

Οι πιστοί βρίσκουν ειρήνη και ζωντάνια στην ισορροπία των δυο τζιχάντ. Γνωρίζουν ότι θα πεθάνουν τη στιγμή που το τζιχάντ τους θα τελειώσει. Οι πιστοί, όπως τα δέντρα, επιβιώνουν μόνο για όσο καιρό καρποφορούν. Πράγματι, όταν ένα δέντρο σταματάει να δίνει καρπό, ξεραίνεται και πεθαίνει. Παρατηρήστε τους απαισιόδοξους και θα διαπιστώσετε ότι δεν αγωνίζονται πλέον, ούτε εξηγούν την Αλήθεια στους άλλους. Κατά συνέπεια, ο Θεός διακόπτει τις ευλογίες Του, αφήνοντας τον εσωτερικό τους κόσμο σκοτεινό και κρύο. Εκείνοι όμως που συνεχίζουν το τζιχάντ, περιβάλλονται πάντα από αγάπη και ενθουσιασμό. Ο εσωτερικός τους κόσμος είναι λαμπρός, τα αισθήματά τους αγνά, και βαδίζουν στον δρόμο της ευημερίας. Κάθε αγώνας κεντρίζει το ενδιαφέρον τους για κάτι περισσότερο και έτσι, γύρω τους, διαμορφώνεται ένα ευρύ πεδίο αρετής. Στο τέλος, αυτοί οι άνθρωποι ζουν μέσα στην καλοσύνη και την αγάπη. Αυτό μας λέει και ο Αγγελιαφόρος του Θεού:

Και εκείνους που πασχίζουν για τον Αγώνα Μας, βεβαίως θα τους οδηγήσουμε στα Μονοπάτια Μας. Γιατί ο Θεός είναι με εκείνους που κάνουν το σωστό. (Αλ Ανκαμπούτ 29:69)

Υπάρχουν τόσοι δρόμοι προς τον Θεό όσοι και άνθρωποι. Ο Θεός οδηγεί στη σωτηρία εκείνους που αγωνίζονται στο όνομά Του, μέσω ενός ή περισσοτέρων από αυτούς τους δρόμους. Αφαιρεί τα εμπόδια από τους δρόμους που οδηγούν προς την καλοσύνη και προστατεύει από ξεστρατίσματα προς τους δρόμους του κακού. Όσοι βρίσκουν τον δρόμο Του, τον Ίσιο Δρόμο, βρίσκουν τη μέση οδό. Όπως ακριβώς αυτοί οι άνθρωποι ακολουθούν μια μέση οδό σε ό,τι αφορά τον θυμό, τη νοημοσύνη και τον πόθο, ακολουθούν και μια μέση οδό σε ό,τι αφορά το τζιχάντ και τη λατρεία. Αυτή είναι και η οδός της Θεϊκής σωτηρίας για την ανθρωπότητα.

Το μικρό τζιχάντ αποτελεί την ενεργητική μας ανταπόκριση στις εντολές και τα καθήκοντα του Ισλάμ• το μεγάλο τζιχάντ κηρύσσει τον πόλεμο στα καταστροφικά και αρνητικά συναισθήματα και τις σκέψεις μας (π.χ. κακία, μίσος, ζήλια, εγωισμός, περηφάνια, αλαζονεία και έπαρση), που μας εμποδίζουν να κατακτήσουμε την τελειότητα. Καθώς είναι μια πολύ δύσκολη και επίπονη προσπάθεια, ονομάζεται μεγάλο τζιχάντ.

Κατά την Εποχή της Ευτυχίας, οι άνθρωποι πολεμούσαν σαν λιοντάρια στα πεδία των μαχών και, όταν έπεφτε η νύχτα, αφοσιώνονταν στον Θεό μέσω της λατρείας και του ζικρ (ανάμνηση και επίκληση του Θεού). Αυτοί οι γενναίοι πολεμιστές έζησαν τη ζωή τους σε μια γωνία, απομονωμένοι, λατρεύοντας τον Θεό. Αυτό το διδάχτηκαν από τον καθοδηγητή τους, τον Προφήτη, έναν άνδρα της καρδιάς που στάθηκε πρωτοπόρος του τζιχάντ. Ενθάρρυνε τους οπαδούς του να ζητούν τη συγχώρεση του Θεού και πάντα ο ίδιος πρώτος το έκανε.

Εκείνοι που πετυχαίνουν στο μεγάλο τζιχάντ θα πετύχουν και στο μικρό• εκείνοι που αποτυγχάνουν στο μεγάλο τζιχάντ θα αποτύχουν και στο μικρό. Ακόμα και αν φτάσουν σε κάποιο βαθμό επιτυχίας, δεν θα μπορούν να κατακτήσουν πλήρως τον σκοπό τους. Η Αΐσα αφηγείται:

Ένα βράδυ, ο Αγγελιαφόρος του Θεού με ρώτησε: «Αΐσα, μπορώ να περάσω αυτή τη νύχτα με τον Κύριό μου;». (Ήταν τόσο ευγενής, που ένιωθε ότι έπρεπε να ζητήσει την άδεια. Η αριστοκρατικότητα και οι εκλεπτυσμένοι τρόποι ήταν σημαντικές πτυχές της προσωπικότητάς του.) Του απάντησα: «Αγγελιαφόρε του Θεού, θα ήθελα να είμαι μαζί σου, αλλά προτιμώ αυτό που προτιμάς εσύ». Ο Προφήτης πλύθηκε και άρχισε να προσεύχεται. Απήγγειλε: Ιδού! Στην πλάση του ουρανού και της γης, και στην εναλλαγή Νύχτας και Ημέρας – υπάρχουν πράγματι Σημάδια για τους ανθρώπους με κατανόηση. (Αλ Ιμράν 3:190). Απήγγελλε αυτό τον στίχο με δάκρυα στα μάτια μέχρι το πρωί. (Ιμπν Καθίρ, Ταφσίρ)

Μερικές φορές, για να μην ξυπνήσει τη σύζυγό του, ο Προφήτης σηκωνόταν και έκανε τις προσευχές του μέσα στη σιωπή. Και πάλι η Αΐσα αφηγείται:

Όταν ξύπνησα μια νύχτα, δεν μπορούσα να βρω τον Αγγελιαφόρο του Θεού … Όταν αποφάσισα να σηκωθώ στο σκοτάδι, το χέρι μου άγγιξε το πόδι του. Ήταν πρηνηδόν στο χαλί της προσευχής και απήγγελλε. Άκουσα την προσευχή. Έλεγε: «Θεέ μου, στον οίκτο Σου βρίσκω καταφύγιο από τον θυμό και την οργή Σου. Βρίσκω καταφύγιο σε Εσένα για να μη με τιμωρήσεις. Κύριέ μου, βρίσκω καταφύγιο σε Εσένα από Εσένα (καταφύγιο στις ευλογίες Σου από την οργή Σου, καταφύγιο στη χάρη Σου από το μεγαλείο Σου, καταφύγιο στο έλεος και τον οίκτο Σου από την παντοδυναμία Σου.) Δεν είμαι ικανός να σε επαινέσω (κατάλληλα). Είσαι όπως έχεις επαινέσει Εσύ τον Εαυτό Σου».^[2]

Αυτό το περιστατικό δείχνει με σαφήνεια το εσωτερικό βάθος του μεγάλου τζιχάντ του Προφήτη. Σε ένα άλλο χαντίθ, ο Προφήτης ανέφερε τα δύο τζιχάντ:

Υπάρχουν δύο κατηγορίες ματιών που δεν θα δουν ποτέ τις φωτιές της Κόλασης: εκείνα των στρατιωτών που στέκονται φρουροί στα πεδία των μαχών και εκείνα που κλαίνε από φόβο για τον Θεό.^[3]

Το τζιχάντ όσων εγκαταλείπουν τον ύπνο τους και στέκονται φρουροί στις πιο δύσκολες στιγμές, είναι υλικό τζιχάντ. Τα μάτια αυτών των ανθρώπων δεν θα αντικρίσουν ποτέ τις φωτιές της Κόλασης. Όσο για εκείνους που ασχολούνται με το πνευματικό, το μεγάλο τζιχάντ και κλαίνε από φόβο για τον Θεό, δεν θα ζήσουν ούτε αυτοί τα μαρτύρια της Κόλασης. Αντί να επαναλαμβάνουν όσα έχουν κάνει άλλοι, οι άνθρωποι πρέπει να έχουν καλές προθέσεις και να μπολιάσουν την καρδιά και το μυαλό τους με ειλικρίνεια και κατανόηση.

Το τζιχάντ απαιτεί ισορροπία εσωτερικών και εξωτερικών επιτευγμάτων. Η προσέγγιση της εσωτερικής τελειότητας και η βοήθεια προς τους άλλους ώστε να κάνουν και αυτοί το ίδιο, έχει ύψιστη σημασία. Η κατάκτηση της εσωτερικής τελειότητας είναι το μεγάλο τζιχάντ• η βοήθεια προς τους άλλους ώστε να κατορθώσουν το ίδιο, είναι το μικρό τζιχάντ. Όταν αποχωριστεί το ένα από το άλλο τζιχάντ, το τζιχάντ χάνει το νόημά του. Στη μία περίπτωση γεννιέται οκνηρία και στην άλλη αναρχία. Γι’ αυτό, η λογική του Μουχαμμέντ αποτελεί τη μόνη λειτουργική μέθοδο. Και όπως ισχύει σε κάθε περίπτωση, είναι εφικτή μόνο αν ακολουθήσουμε και συμμορφωθούμε με τις αρχές του Αγγελιαφόρου του Θεού. Πόσο ευτυχισμένοι είναι όσοι αναζητούν τρόπους να σώσουν τους άλλους με όσο ζήλο το κάνουν για τον εαυτό τους. Και πόσο ευτυχισμένοι είναι εκείνοι που, ενώ σώζουν τους άλλους, θυμούνται να σώσουν και τους εαυτούς τους!

[1] Μπουχάρι, Τζιχάντ, 142 Τιρμιζί, Φαντάιλ αλ Τζιχάντ, 25.
[2] Μουσλίμ, Σαλάτ, 22· Χαϊθάμι, Μάζμα αλ Ζαγουάιντ, 10:124· Τιρμιζί, Νταγουάτ, 81.
[6] Τιρμιζί, Φαντάιλ αλ Τζιχάντ, 12.

Αυτό το άρθρο αποτελείται από αποσπάσματα των βιβλίων του Γκιουλέν: Cihad veya I’la-yi Kelimetullah, Nil, Σμύρνη, 1998 και Asrın Getirdiği Tereddütler, T.Ö.V, Σμύρνη, 1997, 3:186-219.

Tweet

Whatsapp