Niyet ettim Kur’an’ı anlamak için tefsir okumaya

“Tefsir, insan gücü ve Arapça dil bilgisinin verdiği imkân nispetinde Kur’an metninin manasından bahseden bir ilimdir.” demiş Kâtip Çelebi, tefsir ilmi için. Alimler, ıstılahi açıdan çeşitli tariflerde bulunmuşlarsa da yaygın anlam olarak “Kur’ân-ı Kerim’in manalarını keşfetmek, ondaki müşkil ve garib lâfızlardan kastedilen şeyi açıklamak.” demişler. Ömer Nasuhi Bilmen de bu ilmi “Din-i İslâm, yalnız bir zamana, yalnız Arap kavmine mahsus değil, bütün müstakbel zamanları, kavimleri de şamil, umumî bir dindir. Binaenaleyh, Kur’an’ın manasından her Müslüman kavmin bihakkın istifade etmesi bir vecibedir. Bu istifade ise ancak tefsir vâsıtasıyla kabil olabilir. Bu sebeple Kur’an-ı Kerim’in güzelce anlaşılması için salâhiyet sahibi, dinî ilimlerde ve sairde mütebahhir olan İslâm âlimleri tarafından tefsirler yazılmasına daima ihtiyaç vardır.” şeklinde yorumlamış. Bu manada, Kur’an ayetlerini bütünüyle içeren tefsir ilminin gayesi gerek bu dünyada gerekse ahirette kişilerin saadete ulaşmalarını sağlamak. Allah’ın kitabını O’nun ifade etmek istediği maksada yakın olarak anlamak, anlatmak ve faydalı sonuçlar çıkarmaya çalışmak. Ancak bu kadar mühim bir ilim olan tefsire karşı mesafeliyiz. Nitekim tefsir ilmi ve eserleri, çoğunlukla ya imam hatip liselerinde ya da ilahiyat fakültelerinde ders kitabı mahiyetinde okunan bir ders konumunda kalıyor. Yahut kitaplığımızdaki ciltli kitapların arasında okunmamaktan tozlanıyor. Oysa Kur’an-ı Kerim’i ezberlemek, tekrarlamaktan öte girişimde bulunarak onu anlamaya ve hayata tatbik etmeye çalışmak gerekiyor. Bu nedenle insanların öncelikle Kur’an’ı çok iyi bilmesi ve doğru anlaması için tefsir ilmine yönelmesi gerekiyor. Peki, tefsir okumaya nereden ve nasıl başlamalı?

Tefsir okumalarına açıklamalı meal okumalarıyla başlanabilir

Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Davut Aydüz, tefsir okumak isteyenlerin öncelikle açıklamalı bir meâl ile başlamalarını öneriyor. ‘Neden açıklamalı meal?’ olduğu hususunu ise “Açıklamalı meal yoksa açıklamasız meal okumalarını tavsiye etmiyorum. Çünkü insanlar açıklaması olmayan meallerde bazı ayetleri ya anlamayacaklar veya yanlış anlayacaklardır.” şeklinde değerlendiriyor. Prof. Aydüz, bu konuda Prof. Dr. Suat Yıldım’ın ‘Kur’an-ı Hakîm ve açıklamalı Meâli’ isimli eserini okumayı tavsiye ediyor. Tefsir profesörü, daha sonra tefsir okumalarına ısınma hareketlerinin devamı adına, müstakil sûre tefsirlerinden başlamayı öneriyor. Fethullah Gülen Hocaefendi’nin ‘Fâtiha Sûresi Tefsiri’, Davut Aydüz’ün “Kısa Sûreler, Yâsin, Hucurât, Fetih” vb. sûre tefsirleri bu konuda baş ucu kaynağı niteliğinde.

Müstakil eserlerden önce tefsir ilminin temel kavramlarını anlatan kitaplar tercih edilmeli

Davut Aydüz Hoca, açıklamalı meal okumalarından sonra tefsir okumaya geçilebileceğini söylüyor. Ancak tefsirle ilgili eserleri okumaya başlamadan önce tefsir ilminin temel kavramlarını anlatan eserleri okumanın faydalı olacağını vurguluyor. Aydüz, “Mesela, bir tefsir okuyorsunuz, sebeb-i nüzûl, nesih, muhkem, müteşâbih vs. kelimeler geçti. Siz bir tefsir usûlü kitabı okumamışsanız ve bu terimleri bilmiyorsanız, okuduğunuz tefsiri anlamada zorlanırsınız.” diyor. Prof. Dr. Suat Yıldırım’ın, ‘Kur’an İlimlerine Giriş’ isimli kitabıyla Prof. Dr. İsmâil Cerrahoğlu’nun ‘Tefsir Usûlü’ çalışmasının okunabileceğini tavsiye ediyor. Ayrıca tefsir tarihi ve çeşitleriyle ilgili kitapların okunmasıyla da tefsir ekollerini tanıma adına faydalı olacağına dikkat çekiyor. Aydüz Hoca, Türkçe tefsirler içerisinde özellikle Elmalılı Hamdi Yazır’ın “Hak Dini Kur’ân Dili” tefsirini öneriyor. Ayrıca Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından basılan 5 ciltlik ‘Kur’ân Yolu’ ve Mevdûdî’nin ‘Tefhîmu’l-Kur’ân’ isimli tefsir eserlerini de tavsiye ediyor. İmanî âyetlerin tefsiri diyebileceğimiz ‘Risâle-i Nur’lar da bu konuda baş ucu eserler sıralamasında yer alıyor.

Efendimiz’in bahsettiği güzîde ashabından olmak için…

Davut Aydüz, Kur’an-ı Kerim’i öğrenme ve öğretmede ashabın yöntemine dikkat çekerek şunları söylüyor: “Sahabe efendilerimiz, Peygamber Efendimiz’den (sas) 10 ayet öğrenir, daha sonra bunu hanımlarına, çocuklarına da öğretir, sonra da hayatlarında tatbik ederlermiş. Sonra gidip 10 ayet daha öğrenirmiş. Biz de bugün, Kur’an’dan bir sayfa okuruz bir şeyler öğreniriz, sonra eşimize ve çocuklarımıza da öğretir, sonra da ailece öğrendiklerimizi hayatımıza uygularız. Böylece, Peygamber Efendimiz’in (sas), ‘Benim ashâbım, gökteki yıldızlar gibidir, hangisine uyarsanız doğru yolu bulursunuz.’ dediği o güzîde ashabı gibi oluruz.”

Okumaktan maksat Allah’ın rızası olmalı

Tefsir profesörü Davut Aydüz, tefsir ile meşgul olanlara şunları tavsiye ediyor: “Kur’an’ın tefsiriyle uğraşan bir âlim, yani müfessir, öncelikle Allah’ın kelâmını anlamaya ve daha sonra da diğer insanların da anlaması için anladıklarını anlatmaya veya yazmaya gayret etmeli. Bu eserleri okuyanlar da, Allah’ın kelâmından öğrendiklerini hayatlarında uygulamaya çalışırlar. Böylece, Allah’ın kelâmını anlamak ve anlatmak için gayret eden müfessir de, yazılan eserlerden faydalanıp öğrendiklerini hayatlarına tatbik edenler de Allah’ın rızasını kazanmış olurlar. Her iki durumda da hedef Allah’ın rızasını kazanmak olmalı. Bu da bizim manevî hayatımız adına büyük bir kazanç olur.”

Tefsir ilminin tarihî serüveni

Müslümanlar, ilk günden itibaren Kur’an’ı anlamak için gayret sarf etmişler. Onu en başta, Hz. Peygamber’den (sas) sorarak öğrenmişler. Daha sonra gelenler sahabeden, arkadan gelenler sahabeden öğrenenlerden, daha sonrakiler ise kendi gayret ve uğraşıları, tedarüs ve tezakür yolları ile öğrenmişler ve anlamaya çalışmışlar. Asırların geçmesiyle, Kur’ân’ı anlama, yani tefsir metotları da değişmiş. Başlangıçtan zamanımıza kadar lügat, belâgat, edeb, nahiv, fıkıh, mezhep, felsefe, tasavvuf ve daha pek çok yönlerden tefsirler meydana getirilmiş, bu farklı tefsirler farklı usuller takip etmiş. Hedef, okuyup anlaşılması ve ona göre yaşanması için gönderilen bu İlâhî kitabın her seviyeden insanın anlayışına sunulması ve ondaki mana zenginliklerinin ortaya çıkarılması olmuş.

Tefsir ilmiyle tanışmak için...

Tefsir Tarihi, Çeşitleri ve Konulu Tefsir-Davut Aydüz
Tefsir Usulü ve Tarihi, Muhsin Demirci
Kur’an Tarihi, Muhammed Hamidullah, Macit Yaşaroğlu
Aziz Mahmud Hüdayi ve Tefsir Metodu, Ömer Pakiş

Tasavvufî tefsirler de var

Letaifu’l-İşarat, Kuşeyrî
Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm, Âlûsî
Rûhu’l-Beyân, İsmail Hakkı Bursevi

Tweet

Whatsapp