Dehşetin Mertebeleri
1. Hâlin, Hakk yolcusunun ilim ve idrakini bastırması, vecdin onun tâkatini aşması, keşfin himmetin üstüne çıkması durumunda sâlik yer yer "dehşet" soluklar. Kur'an okunurken, namaz kılınırken hudû ve huşû esas olmakla beraber, insanın iradesini aşan feveranla hudû ve huşûun delinmesi.. aşırı vecd u mevâcidin sâlikte, temkin ve muvazene keyfiyetini sarsmasından kalbin manevî aritmiye girmesi, Hakk'ı talebin her zaman sadâkat ve vefa istemesine karşılık, şuhûdun cazibesiyle, sâlikin aceleciliğe düşmesi.. gibi hususlar buna birer misal teşkil edebilirler.
2. Sâlikin, zevkî veya hâlî şuhûdundan, ufkundaki resim ve suretler silinip onun her yanını "cem" televvünleri kaplayınca, "ezel" onun zaman ufkunun önüne geçince ve ruh, Hakk müşâhedesiyle müşâhedeye erince -ki bir kudsî hadîsde bu makama "Benimle duyar benimle görür" (el-Hakim, et-Tirmizî, Nevadirü'l-Usûl 3/81) şeklinde işaret edilmiştir- Hakk yolcusu kendini dehşetin dalgaları içinde bulur.
3. Sâlik u muhibbin, beklenmedik şekilde kalb yamaçları varidât-ı sübhâniye ve eltâf-ı ilâhiye sağanağına tutulduğunda veya dört bir yanını kurbet ziyaları sardığında ve pinhanlar ayân olup en kâmil mânâda "ihsan" ufku zuhur ettiğinde onun benliğini bütünüyle bir dehşet kaplar; o da kendini tamamen gaybûbetin enginliklerine salar ve dehşet mülâhazalarına teslim olur.
"Öyle bilmezdim ben kendimi
O ben miyim ya ben O mu?
Aşıkların budur demi
Yandıkça yandım bir su ver." (Gedâi)
bu makamla alâkalı söylenmiş güzel ve sade sözlerdendir.
Yoldakilere ait bu duyuş ve seziş bazen iltibaslara da vesile olabilir.. olabilir ve ömrünü Kitap-Sünnet endeksli yaşamayanlar şuuraltılarını mişkât-ı Muhammediye (sallâllahu aleyhi ve sellem)'den akıp gelen ışıklarla beslemeyenler, bu türlü ahvalde her zaman aldanabilir ve temkine, teyakkuza ters bir kısım şatahata girebilirler.
- tarihinde hazırlandı.