Beka Hakkında Yapılan Değerlendirmeler
İlmin bilinen sebepleriyle elde edilen bilginin derkenar hâline gelmesi; bilinenlerin bir mâlum-u mahza içinde eriyip yok olması; bütün görmelerin, sezmelerin zâtî olarak silinip gitmesi; bunlara karşılık, görme, bilme, sezmelere dayanan mânâ ve muhtevânın olduğu gibi devamı; hakikatin her şeye galebe çalması ve bütün mahiyetleri "cem'" nurlarının kuşatması neticesinde izâfî gerçeklerin birer birer kaybolması mânâsında O'nun bekâsı ki, birinci derece ilmî, ikinci derece şuhûdî ve üçüncü derece de zevk-i vücûdî mertebelerine bakar. Bu mertebelerin hemen hepsinde, fenâ bekâya bir yol teşkil eder ve onun gerçekleştiği her yerde, ayrı ayrı his ve idraklerin seviyesine göre bakabilir ve eşyanın başına kendi hakikatinden izâfî atkılar, izâfî renkler salar.. bu itibarladır ki, bu makam, sadece "bekâ billah" sözcüğüyle değil de, daha yerinde bir deyimle, "bekâ billah-meallah" sözleriyle ifade edilmesi yeğlenmiştir.
Ayrıca böyle bir yaklaşımda, iki farklı zâviye söz konusudur:
1. İnsanın, eşya ve hâdiseleri onların vücutları ve zâtları itibarıyla fâni bulup, fâni hissettiği bir hâldir ki -bu seviye, her şeyin kendi nefsine bakan yanlarıyla mütelâşî olup gitmesi seviyesidir ve sâlikin, bu mânânın hasıl ettiği atmosferle kuşatıldığı yer de "Hazreti Cem'"dir- her şey zevken ve hissen itibardan düşer ve bütün bütün sıfırlanır.
2. Müteyakkız sâlike, farkın galebesi durumunda eşyanın bitamâmihâ fenâ bulmaması; aksine bütün varlığın nisbî ve izâfî vücutlarının bekâsı söz konusudur ki, bu iki ayrı seviyedeki duyuş, seziş ve zevk edişe büyükler, "Cem'de sukût, farkta sübût söz konusudur" demişlerdir.
- tarihinde hazırlandı.