His ve Şuur İlişkisi
Evet, hissin temelinde, sevindirici bir hâdisenin zuhuru, bedenin soğukta üşüyüp titremesi, sıcakta terlemesi, karanlıkta bir ışığın çakması, gelip kulaklarımıza bir sesin çarpması... gibi büyük-küçük herhangi bir sebep varsa o bir ihsastır ve herkesçe anlaşılıp kavranan asıl şuur da işte budur.
Ne var ki, böyle bir şuurla ancak mahsûs olan nesneler duyulup, görülüp kavranabilse de, mâverâ-yı tabiat, fizikötesi bütün gayb âlemleri böyle bir ihsas dairesinin dışında kalır ve ayrı bir ihsas isterler. Hazreti Musa'nın mahsûsât ufku itibarıyla " - Görün bana bakayım Sana!" talebine " - Aslâ göremezsin." şeklinde cevap verilmesine mukabil, Hazreti Ruh-u Seyyidi'l-Enâm'ın -Miraç'ta böyle bir rü'yeti kabul edenlerce- mir'ât-ı ruhuna göre onun müşahedeyle şereflendirilmesi, fenâ-yı hissiyat ufku sayılan "Kabe kavseyni ev ednâ" mertebesini ihrazı veya ruhu gibi beden-i misalîlerinin de ötelere ait hususiyetiyle mücellâ bir ayna olması itibarıyladır ki, bir hak dostu:
Yâ Rasulâllah yüzün oldu Senin mir'ât-ı Hak,
Zâhir oldu suretinde sırr-ı pâk-i Zât-ı Hak;
Mushaf-ı esrar-ı Mevlâ'dır vücudun serteser;
Sûretin sûresi içre var durur âyât-ı Hak.
diyerek bunu ifade etmeye çalışmıştır.
Hâsılı, zâhir-bâtın her hissin bir ihsas bir de ihtisas yanı vardır. Hissin, ilmî ve objektif olması onun ihsas yanı itibarıyladır. Aksine ihtisas yönü ise sübjektiftir; şahıstan şahsa, hâlden hâle her zaman bir farklılık arz edebilir.
- tarihinde hazırlandı.