Cömertlik ve Cimrilik
Îsârın tam karşıtı "şuhh"tan doğan cimrilik ve şahsî çıkar duygusudur ki, Hakk'tan, halktan ve cennetten uzak kalmanın âmili sayılmıştır. Evet, "şuhh"tan "buhl" diyeceğimiz cimrilik; "îsâr" ruhundan da "cûd", "sehâ" ve "ihsan" sözcükleriyle ifade edeceğimiz cömertlik, semâhat ve civanmertlik doğmuştur. Cûd, ferdin gönlünde herhangi bir rahatsızlık duymadan, sahip olduğu şeylerin hiç olmazsa bir kısmını infak edebilme ve başkaları için o kadar var olabilmenin adıdır.
Sehâ, infakı ve başkalarını tercihi önde götürme ve kendi mutluluğu içinde, hatta onun da önünde başkalarının mutluluğunu düşünebilme enginliğidir.
İhsan ise, ihtiyacı olduğu halde başkalarını kendine tercih edebilmedir ki: "Onlar, müminlere verilen şeylerden nefislerinde herhangi bir kaygı duymaz ve muhtaç olsalar bile onları kendilerine tercih ederler"(1) âyetiyle işaret edilmek istenen îsâr zirvesi de işte budur. Biz, buna o has ve enfes tarifiyle ihsan da diyebiliriz.
Îsârın gayr-i ihtiyârî olanına "esere" denir ki, ortada çiğnenen bir hak söz konusu değilse sabır vâridâtından öte bir meziyeti yoktur ve katiyen îsâr seviyesinde de değildir.
Yukarıda yarım yamalak karşılıklarıyla aktarmaya çalıştığımız cûd ve sehâ, aynı zamanda seviye ve derece farkını da ifade etmek üzere şöyle sıralanabilir:
- tarihinde hazırlandı.