İmam Gazzâlî’nin Ruh Hakkındaki Görüşleri
Pek çok alanda olduğu gibi ruh konusunda da İmam Gazzâlî, hem kadim filozofların düşüncelerini hem Kindî, Fârâbî, İbn-i Sina gibi seviyeli düşünürlerin felsefelerini, hem de eski felsefenin yeni çırakları sayılan Mu'tezilenin fikirlerini temelden sarsmış ve Eş'arî mektebi çizgisinde Ehl-i Sünnete yepyeni bir tetebbu sahası açmıştır. Onun "Kitab-u Tesviyeti'r-Ruh", "Kitabü'l-Maznûn", "Kimya-yı Saâdet", "Usûl-ü Erbaîn" ve "Tehafütü'l-Felâsife" gibi telifatı, eski-yeni onun çarpık saydığı bütün düşüncelere karşı mücadelesinin sesi-soluğu, "İhya-u Ulûmi'd-Din" eseri ise Ehl-i Sünnet anlayışını, yaşadığı çağın üslûbuyla yeniden bir kere daha hatırlatmanın nefesleri gibidir. Bu son eserinde İmam, nazariyattan daha çok ibadet ü tâat, ihlâs ve münkerattan içtinabı işler; tezkiye-i nefis ve tasfiye-i kalb üzerinde yoğunlaşır.
İmam Gazzâlî'nin, yukarıda isimlerini zikrettiğimiz eserlerinde "İlmu'r-Ruh" unvanıyla psikoloji oldukça önemli bir yer işgal eder. O,
"Biz ileride onlara hem âfâk hem de kendi nefislerinde delillerimizi göstereceğiz de, Kur'ân'ın (veya onun anlatmak istediği şeylerin) hakkın ta kendisi olduğu anlaşılacak." âyeti ve
"Yakîne açık ruhlar için yeryüzünde nice deliller vardır; nefislerinizde ve kendi özlerinizde de. (Bu açık hakikati) hâlâ görmeyecek misiniz!" ilahî fermanı.. ve aynı istikamette Efendimiz'den şerefsudur olmuş hadislere dayanarak ısrarla nefis üzerinde durur ve tetkikatını da büyük ölçüde bu istikamette yürütür.
İmam, ruh konusunda Sünnî ulemanın önemli bir müdafii durumundadır. O, sık sık mahiyet-i insaniyede bedenden ayrı bir ruh bulunduğunu hatırlatır ve bu konuda sürekli tahşidatta bulunur. Bazen nefs-i nâtıka, bazen ruh, bazen nefis, bazen de kalb der ve yerinde bunlar arasındaki nüanslara da işaret eder; ama, hemen her zaman bu kelimelerle hep aynı konu etrafında döner durur ki, o da hakikat-i insaniyedir.
- tarihinde hazırlandı.