Tevacüdün Özellikleri
Şimdi bu son durum itibarıyla "tevâcüd" ü de evvelki üç hususa ilâve edecek olursak, konuyu şöyle özetlemek uygun olur zannediyorum:
1- Tevâcüddür; zorlama, tekellüf ve iç âlemle konsantrasyon yolunda elde edilmeye çalışılan vecde benzer bir keyfiyettir ve yoldakilerin hâlidir.. tabii, kalbî ameller adına da ayarı en düşük olanıdır.
2- Vecddir; îmân, marifet, muhabbet ve zevk-i ruhânî ile donanmış bir kalbin, beklenmedik bir anda şevk ü tarâb veya bir kısım vâridâtla coşmasıdır ki, bu konunun esasını teşkil eder ve gerçeğine dayanır. Bu gerçeğin hulâsası da: Allah ve Rasûlü'nü her şeyden fazla sevme, sevdiklerine Allah (c.c) için muhabbet etme, cehennem ve cehennem vesilelerine karşı teyakkuz ve ürperti içinde bulunma.. gibi hakikatlerdir.
3- Mevâcîddir; evrâd ü ezkâr ve kalbin, Hazreti "Vâcibü'l-Vücûd" ve "Vâhibü'l-Hayat"la münasebet derinliği ve O'na yaklaşma yollarını araştırması sayesinde sürekli metafizik gerilim, sürekli duyuş ve sürekli değişik vâridlere mazhariyettir ki,
Biz, onların kalblerini pekiştirdikçe pekiştirdik de doğrulup başkaldırdı ve kükreyerek: 'Bizim Rabbimiz göklerin ve yerin Rabbidir. O'ndan başkasını anmamız söz konusu değildir'"2 mefhumu ile sunacağımız âyet de bu soluk soluğa aşkın, heyecanın ifadesidir.
4- Vücûddur; ve makam-ı ihsanın zirvesi ufkunun soluğu-sesi ve "sübühât-ı vech" heyecan ve dehşetine mazhariyetin de televvünatı şeklinde yorumlanmıştır.
- tarihinde hazırlandı.