Maslahat
Vasıta, vesile ya da faydalı ve iyi olana ulaştıran anlamında maslahat; bir içtihad prensibi olarak, çok erken dönemde, kıyas ve re'yin bahis mevzûu olduğu hemen her mecliste üzerinde durulagelmiş ve zamanla da bazı mezhep imamlarınca müstakil bir disiplin kabul edilerek, tâlî derecede "edille-i şer'iyye"den biri sayılmıştır. Kelimenin mânâsından da anlaşılacağı üzere maslahat, insanların yararına olan ve onunla salâha ulaşılan bir disiplin demektir ki, bu mânâda o, dînî hayat içinde önemli bir yer işgal eder. Aslında Cenab-ı Hak, kullarının din, can, mal, akıl ve nesillerinin korunmasında maslahatı bir esas olarak vaz'etmiştir. Bu, Usûl-ü Fıkıh'taki maslahata da bir esas teşkil etmektedir.
Maslahat, diğer fıkhî deliller ölçüsünde yaygın olmasa da, bir hayli fakih, husûsiyle de Mâlikî fukahâsı ona ayrı bir önem atfedegelmişlerdir. İmam Şafiî, doğrudan doğruya maslahat delili üzerinde durmasa da, değişik bir yolla onu da kıyas çerçevesi içinde mütalâa ederek, zımnen kabullenmiş görünür. Hanefî fukahâsı farklı bir yorumla ona karşı hüsnükabullerini ortaya koyarlar. Ahmet bin Hanbel ise, pek çok meselede olduğu gibi bu konuda da İmam Şafiî gibi bir yol izler.
Belli ölçüdeki bu farklı yaklaşımlarla beraber maslahat, makbul bir maslahat ise ve başka şer'î bir disiplinle de çakışmıyorsa, hemen bütün mezheplerde -ayrı ad ve unvanlarla da olsa- kabul görmüş ve çok meselede başvurulagelen tâlî delillerden biri sayılmıştır. Hem Şâriin ona yüklediği mânâlar, hem de fukahânın ona tahmil ettiği fonksiyonlar açısından çok önemli bir kültür kaynağı olduğunda şüphe yoktur. Ne var ki, onun da daha genişçe anlatılmasına ihtiyaç vardır. Ancak, onun da açılıp anlatılması böyle bir makalenin istiab haddini aşar.
- tarihinde hazırlandı.