İrşatta Bir Ölçü
Efendimiz'in tebliğ ve irşat vazifesini yerine getirirken bütün sınıflara yaklaşma tarzı nasıl olmuştur?
Efendimiz'in (sav) irşat yolu, cemiyetin her kesimine açık bir şehrâh ve her seviyedeki insana bir mektep gibidir. Bu mektebin talebeleri arasında yaş ve sınıf bahis mevzuu değildir. Meselâ bu mektebe ilk intisap eden talebelerden Hz. Ebû Bekir (ra) 37, Hz. Ali (ra) ise 7-8 yaşlarındadır. Yine bu mektebin müdâvimlerinden Hz. Zeyd İbn Hârise (ra) -bu zat Efendimiz (sav) tarafından hürriyetine kavuşturulmuş bir köledir- ilklerdendir. Allah Resûlü, Hz. Zeyd'in kendisini herkese ve her şeye tercih etmesine karşılık onu "evladım" deme gibi bir şerefle şereflendirmiştir. Bunun üzerine de herkes ona "Zeyd İbn Muhammed" demeye başlamıştır. Ahzâb sûresindeki, evlatlıkların öz oğul gibi olmadığını ifade eden âyet nâzil olacağı âna kadar da Hz. Zeyd bu şerefli unvanı korumuştur. Daha sonraları bu şanlı Sahabi, Efendimiz (sav) tarafından "Mute"ye giden orduya kumandan olarak tayin edilmiş ve burada şehadet mertebesine yükselmiştir. Yine ilklerden biri de kadınlık âleminin sultanı Hz. Haticetü'l-Kübrâ Vâlidemizdir ki, bu mektebin en büyük talebelerinden biri sayılır.
Efendimiz (sav), semâ buudlu bu mektebin kapılarını, fark gözetmeksizin toplumun her kesimine ardına kadar açmıştır. Bu mektebe Bilâl-i Habeşî, Selmân-ı Fârisî ve o gün bir demirci çırağı olan -o çırağa ruhumuz fedâ olsun- Habbab (ra) devam etmektedir. Efendimiz, Bilâlleri, Selmânları ve Habbabları hemen her zaman toplumun en saygıdeğer insanlarıyla eşdeğerde tutmuş ve onları yanından hiç ayırmamıştır. Hatta bir kısım zengin ve soylu müşrikler, ihtimal Müslüman olma yoluna girince, "Sen bunları yanından ayır. Biz geldiğimiz zaman Seninle husûsî görüşelim." şeklindeki tekliflerine Nebiler Serveri hiç mi hiç itibar etmemiştir. Her ne kadar bazı yazar ve vak'anüvistler, "Hz. Peygamber bu mevzuda müşriklere biraz temâyül eder gibi göründü." türünden bazı yakıştırmaları olsa da bunun doğru olması mümkün değildir. Zira Efendimiz (sav) لِيَغْفِرَ لَكَ اللهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَاَخَّرَ Hakikati (Fetih, 48/2) ile serfirâzdır. Yani Allah, O'nun geçmişini bağışladığı gibi geleceğe ait yapacağı şeylere karşı da günah yollarını kapamıştır. Allah Resûlü (sav), Ebû Cehil ve Ebû Leheb gibi küfürde topluma öncülük yapan kimselerin inanmalarını ve Müslümanlığa omuz vermelerini çok arzu etmiştir ama, bunlar, bütün istidatlarını körelttiklerinden inanamamışlardır. Zâhirî esbap açısından Ebû Cehil veya Ebû Leheb'in inanması halinde bütün bir Mekke, Urve İbn Mesud'un iman etmesi halinde de bütün bir Taif halkının Müslüman olması muhtemeldi. O, bu mülâhaza ile onların iman etmeleri için farklı şeyler düşünebilirdi. Ama -kanaat-i âcizanemce- Allahu Teâlâ, O'na asla böyle bir şeyi düşünme fırsatını vermemişti.
وَلاَ تَطْرُدِ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدوةِ وَالْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ "Sabah akşam seninle beraber Allah'ın hoşnutluğundan başka bir şeyi düşünmeyenleridüşünmeden O'na ibadet edenleri, sakın yanından kovma!" (En'âm, 6/52) âyeti böyle bir fırsatın verilmeyişinin en güçlü referansıdır. Bu durum, bütün peygamberler için bahis mevzuu olsa gerek. Meselâ inkârcıların, وَمَا نَرَيكَ اتَّبَعَكَ اِلاَّ الَّذِينَ هُمْ اَرَاذِلُنَا بَادِيَ الرَّأْيِ "Hem sonra senin peşinden gidenler toplumumuzun en düşük kimseleri, bu da gözler önünde!" (Hûd, 11/27) demelerine karşı Hz. Nuh tutum ve davranışlarıyla alâkalı kararlılığını: وَمَا اَنَا بِطَارِدِ الَّذِينَ آمَنُوا اِنَّهُم مُلاَقُو رَبِّهِمْ وَلَكِنِّي اَرَيكُمْ قَوْماً تَجْهَلُونَ "Ben, o iman edenleri kovacak da değilim. Elbette onlar Rabb'lerine Rabbilerine kavuşacaklar ama ben sizin cehâlet içinde yuvarlanan bir toplum olduğunuzu görüyorum." (Hûd, 11/29) sözleriyle göstermiştir.
Mekke'de fakir bir çoban olan Abdullah İbn Mesud (ra), İslâm'la şereflendiği andan itibaren hayatının sonuna kadar Efendimiz'in yanından hiç ayrılmamıştır. O kadar ki bazı kimseler onu, Allah Resûlü'nün (sav) aile fertlerinden biri sanırlardı.
Yine bu mektebin talebelerinden birisi de Hz. Selmân'dır. Nebiler Serveri onun için "Selmân ehl-i beytimdendir." iltifatında bulunmuştu. Hâlbuki Hz. Selmân'ın Acem veya Türk olduğuna dair rivayetler var..
Evet Efendimiz, o semâvî mektebinin çerçevesini olabildiğine geniş tutmuştu. İbtida ile intihâyı cem etmiş bu yüce Nebi, talebeleriyle yaptığı derslerde öylesine bir malzeme kullanırdı ki, en aşağı seviyedeki çırağı ile -o çıraklara ruhumuz feda olsun- Hz. Cibrîl o dersten aynı şekilde istifade ederdi. Evet bu derslerden herkes kendi seviyesine göre, yararlanır ve o gül hüzmelerinden peteğine bir şeyler koymasını bilirdi. Dersler o kadar anlaşılır ve derin idi ki, Cibrîl bile bazen o huzurun sadık talebelerinden biri olarak oturup Efendimiz'in sohbetini dinlerdi. Yine Mikâil, bazen sözden çok iyi anlayan Hz. Ebû Bekir (ra) ile O'nun (sav) sohbetinde bulunurdu. Hatta bir gün sohbet öylesine derinleşip buudlaşmıştı ki, Hz. Ebû Bekir kendinden geçerek hayret ve hayranlık içinde, bakışlarını Efendimiz'e çevirerek, "Sizi böyle kim edeplendirdi?" demişti. Efendimiz de herhangi bir tekellüfe girmeden bu soruya "Benim muallimim Allah'tır. Bana öğretilen şeyleri de O öğretti." cevabını vermiştir.
Sâniyen Efendimiz tebliğ vazifesinde kendisi için gerekli olan vasıflarla tam muttasıf olarak gönderilmiştir. Evet Allah (cc) O'nu (sav), bu yüce vazifesinde fetânet, ismet, emânet ve sıdkla serfirâz kılmıştır.
Fetânet, cerbezeye gitmeyen, daima insanlar için çok faydalı muhakemeler ortaya koyan ve sırat-ı mustakîmi temsil eden üstün akıl demektir. Efendimiz'de -hâşâ- cerbeze yoktur ama, her meseleyi çok kıvrak şekilde kavrama vardır. Bernard Shaw'un da, "Problemlerin üst üste yığıldığı asrımızda bütün müşkilleri bir kahve içme rahatlığı içinde çözen Hz. Muhammed'e (sav) beşer ne kadar muhtaçtır!" sözüyle ifade ettiği gibi, Allah Resûlü en muğlak meseleleri her zaman çok rahatlıkla çözmüştür. O bedeviyetten kurtarıp, küfre ait urbayı sırtlarından çıkararak iman, mârifet ve muhabbetle, Muhammedî ruhun içlerine girdiği içine girmiş bu insanlardan bütün ahlâk-ı seyyieyi söküp atmış ve ahlâk-ı âliyeyi ruhlarının her noktasına işleyerek örnek ve medenî bir toplum ortaya çıkarmıştır. Evet Efendimiz işte o büyük dâvâ için böyle bir fetânetle hazırlanıp gönderilmiştir. Evet, sırat-ı mustakimi ifade eden mutedil bir zekanın zekânın irşat ve tebliğ adına ifâ edeceği mânâ çok büyüktür.
Bu mevzuda diğer bir husus da, Efendimiz'in (sav) ismet' idir. O'nun peygamberliğinden önceki iffet ve ismet yörüngeli hayatı, daha sonraki Peygamberlik peygamberlik vazifesinin bir basamağını teşkil eder. Allah Resûlü ileriye doğru adım adım giderken, kendisinde bulunan bu güzel huy ve hasletler, basamak basamak O'nu daha sonra edâ edeceği o büyük dâvânın kahramanı haline getirmiştir. O, o kadar afif bir hayat yaşamıştır ki, kendisine düşmanlık yapanlar ona, "sihirbaz",[1] "şâir"[2] gibi iftiralarda bulunmalarına rağmen, O'nun ismet ve iffetine aykırı hiçbir şey söyleyememişlerdir.
Efendimiz (sav)'in irşadının çok güçlü ve tesirli olmasında emin oluşunun da büyük tesiri vardır. O, gerek peygamberliğinden önce ve gerekse peygamberliğinden sonra, insanlara hep emniyet telkin etmiştir. Zaten O, peygamber olmadan önce de "el-Emin" namıyla anılmaktaydı. Doğrusu O, herkese öyle bir emniyet telkin etmiştir ki, Ebû Cehil ve Ebû Leheb gibi en amansız düşmanları bile, O'nun emin oluşunu kabulde tereddüt göstermemişlerdir. Zira Allah Resûlü bütün hayatını engin bir emniyet ruhuyla geçirmiştir.
Şu tablo bu hakikate güzel bir misal tekşil eder: Hz. Yâsir (ra) henüz Müslüman olmamıştır. Bir gün dışarıya çıkan oğlu Hz. Ammâr'a nereye gittiğini sorar. Hz. Ammâr: "Muhammed'in yanına." cevabını verir. Bunu öğrenen Hz. Yâsir, oğluna şunları söyler: "O, emin bir insandır. Mekkeli O'nu böyle tanır. Eğer O, peygamber olduğunu söylüyorsa doğrudur. Çünkü O'nun yalan söylediğini kimse duymamıştır."
Buna bağlı olarak Efendimiz'in (sav) bir de sıdk sıfatı vardır. O (sav) hayatında bir kere olsun yalan söylememiş ve her zaman çevresine güven telkin etmiştir. Evet Nebiler Serveri hep doğru yaşamış ve doğruluğu tavsiye etmiştir. Zaten bir hadis-i şeriflerinde de O şöyle buyurur: "Doğruluktan ayrılmayınız. Doğruluk sizi birr'e (iyilik, hayır), o da sizi cennete ulaştırır. Kişi doğru olur ve daima doğruyu araştırırsa, Allah katında sıddıklardan yazılır. Yalandan sakının; yalan insanı fücûra (günaha) o da cehenneme götürür. Kişi durmadan yalan söyler ve yalan araştırırsa Allah katında yalancılardan yazılır." [3]
Hâsılı, Efendimiz'in (sav) irşad ve tebliğinde bu yüce vasıflarının çok büyük tesiri olmuştur. Günümüzde de kendini insanlığa adamış sevgi kahramanları, gönül verdikleri dâvâda muvaffak olabilmeleri için, yukarıda zikredilen bu vasıflarla muttasıf olmak zorundadırlar. Bu vasıfları arzu edilen seviyede olmayanların değişik arıza ve problemler yaşamaları kaçınılmazdır. Efendimiz (sav) toplumun her kesimine açık olan mektebinde, büyük ölçüde o mümtâz şahsiyetiyle müessir olmuştur. Günümüzün güzîde nesilleri de, Efendimiz'in bu sıfatlarıyla vasıflanmaları ölçüsünde çevrelerine müessir olup çok kolaylıkla insanları aydınlık ufuklara taşıyabileceklerdir.
[1] Bkz. Sâd sûresi, 38/4. Yunus sûresi, 10/2; En'am sûresi, 6/7; İsrâ sûresi, 17/47; Zâriyat sûresi, 51/52
[2] Bkz. Enbiya Enbiyâ sûresi, 21/5; Sâffât sûresi, 37/36; Tûr sûresi, 52/30
[3] Buhârî, edeb 69; Müslim, birr 101; Ebû Dâvûd, edeb 80; Tirmizî, birr 46; İbn Mâce, mukaddime 7; Dârimî, rikâk 7; Muvatta, kelâm 16; Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1/2
- tarihinde hazırlandı.