Hakk’a Uzanan Vuslat Yolları
Mahlûkâtın solukları sayısınca Hakk'a uzanan bu vuslat yollarını iki ana tarîka ircâ edebiliriz.
1. Hakk yolcusuna riyâzet; az yeme, az içme, az uyuma, çok tefekkürde bulunma ve gereksiz ihtilattan sakınma gibi disiplinlerin telkin edildiği yol ki; bazılarının "berzâhiyye," bazılarının da "sofî tarîkatları" dedikleri tasavvuf sistemlerinin çoğu bu esaslar üzerinde arşiyelerini ikmal ederler. Bu yolun sâliklerinin, en önemli virdleri, "esmâ-i seb'a" denilen "Lâ ilâhe illallah, Allah, Hû, Hakk, Hayy, Kayyûm, Kahhâr" gibi mübarek isimlerdir. Bu isimlerle, nefsin yedi mertebesi addedilen, "emmâre, levvâme, mülhime, mutmainne, râdiye, merdiyye, sâfiye veya zekiyye" derecelerinin kat'edilmesi hedeflenir. Bazıları bu isimlere, "Kâdir, Kaviyy, Cebbâr, Mâlik, Vedûd" gibi celâlî isimleri bazıları da "Ferd, Vâhid, Ehad, Samed" gibi cemâlî isimleri ilâve ederler.
2. Kitap ve sünnete ittibâ üzerinde hassasiyetle durulup evrâd u ezkârın teşvik edildiği yol ki; bu yolda sülûk edenler, her meselede sünneti tâkib eder ve her işlerini sünnetle irtibatlandırmaya çalışırlar. Husûsî birkaç ism-i şerifi vird edinme yerine, Allah Rasûlü'nün ibadet, duâ, zikir, fikir usûlünü araştırır ve Allah'ı bütün esmâsıyla anarlar. Bu yolda yürüyenler kılı kırk yararcasına, şerîat ahkâmına riâyet etmenin yanında, mürşid ve rehberlerine de sımsıkı bağlanır, sonra da kendilerini aşk u cezbenin gelgitlerine salıverirler. Zaten aşk u cezbe zuhûr ettikten sonra, onların gözlerinde varlık kendine bakan yönleriyle bütün bütün silinir-gider; derken nefis ve enaniyet cihetiyle yokluğa ulaşır; zevken ve şuhûden vahdeti duymaya başlarlar ki bu noktada, bir kere daha temkinle yüz yüze gelir ve sülûklarını tamamlamış olurlar.
Bu yolun en önemli esasları ibadet, aşk, cezbe, zikrullah ve sohbettir. Buradaki zikrullah, aynı zamanda müşterek mütalâa, müzâkere ve mübâheseleri de ihtivâ eder ki sünnet de "Yatedaresune beynehüm" [1] sözüyle bize bunu anlatır.
Gerçek aşkın son sınırlarında dolaşan sâlik, vecd u cezbe gibi bazen kendini şevk ve iştiyak akıntıları içinde de bulabilir ki, o da aşkın ayrı bir buudu sayılır.
- tarihinde hazırlandı.