Fati i dialogut ndërfetar
13 Dhjetor Shqipëria, sikurse dihet, është vend multifetar për shkak të ekzistencës së katër komuniteteve kryesore, që përmbledhin besimtarë të moshave dhe krahinave të ndryshme, por edhe për faktin se ekzistojnë variante besimi që kanë hyrë rishtazi te ne dhe kanë, edhe ato, disa komunitete numerikisht të vogla besimtarësh, por gjithësesi të pranishme.
Në filozofinë bashkëkohore perëndimore ka një preokupim të madh lidhur me kushtet dhe rrethanat e dialogut midis individëve dhe grupeve shoqërore që iu përkasin feve, kulturave, gjuhëve, traditave morale, racave, kombësive të ndryshme. Sidomos në botën e sotme të globalizuar ky aspekt merr një rëndësi të veçantë për shkak të faktit se si rezultat i përzjerjes së popullsive që më parë jetonin disi të veçuara, për shkak të emigracionit të brendshem që vjen si pasojë e eksodeve të forta rurale, por edhe si rezultat i flukseve migratore të jashtme, brenda të njejtit qytet, zonë urbane, apo krahinë, tanimë ndodh që jetojnë individe dhe raca të perzjera, individë me besime, përkatesi etnike, gjuhe krejt të ndryshme prej njeri tjetrit.
Në kushtet e shoqërive demokratike, sikurse aspiron te behet edhe shoqeria shqiptare, nuk duhet harruar se lidhur me dialogun nderfetar ka lindur nje avantazh i madh, por edhe një vështirësi e madhe. Avantazhi i madh ka të bëjë pikërisht me faktin se të gjitha komunitetet dhe individët kanë tanimë mundësinë e madhe dhe të lumtur per të shprehur lirisht dhe pa asnjë kufizim idetë e tyre, bindjet e tyre fetare, kulturat e tyre specifike. Por, nga ana tjetër, lind rreziku i krijimit të ndarjeve të mëdha socio-kulturore dhe komunitariste brenda të njejtës shoqëri, lind rreziku i krijimit të moskuptimeve, keqkuptimeve, i tëhuazimeve të ndryshme të banorëve të të njejtit qytet, midis shtetasve të të njejtit komb, midis fqinjëve, dhe përse jo, edhe brenda familjeve kulturalisht mikste.
Shoqëritë multifetare sikurse është edhe jona, kanë brenda edhe bukurinë mahnitëse të një larushie kulturash, besimesh, ritesh, që vijnë nga thellësitë e historisë, por përmbajnë edhe rrezikun e përçarjeve apo ndarjeve komunitariste që mund të marrin forma dhe shkallë të ndryshme mprehtësie.
Autorë të njohur në shkencat humane dhe në filozofi janë marrë prej kohësh me këtë problem, mendim të cilin ne na duhet t'a lexojmë pa rreshtur nëse duam që të njohim sfidat që qendrojnë përpara dialogut tonë ndërfetar dhe nëse kemi synimin që të evitojmë që ky dialog apo specifikat e besimeve të ndryshme të kthehen në vija ndarëse konfliktuale midis grupeve të besimit që ekzistojnë në Shqipëri.
Qysh prej disa dekadash, Pol Lazarsfeld, një nga përfaqësuesit më të njohur të « Shkollës së Kolumbias », arrinte të bënte zbulimin e madh se individi në shoqëritë e sotme moderne nuk reagon ndaj fakteve të ditës, ndaj ngjarjeve politike, ndaj mediave, thjesht dhe vetëm në rrugë individuale. Qendrimi individual është një e dhënë që vjen prej statusit demokratik të gjithëseicilit që gëzon të drejta dhe liri individuale, por kjo nuk do të thotë se edhe realisht, nga pikëpamja e rrafshit sociologjik, individët kanë qendrime, besime, reagime, që janë thjesht individuale dhe mund të injorojnë krejtësisht vlerat e bashkësive profesionale, familjare, krahinore, apo edhe fetare të grupit të cilit ata i përkasin.
Lazarsfeld duke studjuar sjelljen e këtyre grupeve primare, ku bëjnë pjesë edhe komunitetet fetare, shprehet se individi ka prirjen psikologjike të njehsohet me bashkësinë e vlerave të komunitetit ku ai jeton për shkak se ka nevojë t'i largohet ankthit individualist, pra shpesh ka prirjen t'i largohet një gjykimi të pavarur, duke fituar siguri kolektive brenda grupit të vet të përkatësisë qoftë, sikurse shprehej ai, edhe duke paguar faturën e konfomizmit. Lazarsfeld nuk mungonte pra të fliste për « beneficitin e konformizmit ».
Nga kjo pikëpamje, gjykoj se duhet mbajtur parasysh se pas rënies së komunizmit në Shqipëri, me ndërtimin e lidhjeve të reja shoqërore dhe me praninë e prirjeve të reja politike, ekonomike dhe demografike, u shpërbënë shumë grupe të mëparshme socio-profesionale dhe krahinore, ndërkohë që individi nisi të njohë një shkëputje nga grupi i vet primar sikurse është familja dhe kolektivi i punës apo edhe vetë opinioni publik i zonës së ngushtë ku ai jetonte më parë. Ndërkohë lindën ose më më mirë të themi rilindën komunitetet fetare dhe nisën të marrin të drejtën qytetarisë shprehjet e lira të lidhjeve të besimit.
Në këtë plan, sikurse thekson Lazarsfeld, individi në shoqërinë demokratike ndodhet brenda një situate disi të dyzuar, apo edhe kontradiktore. Nga njera anë ai është që qenie qytetare me të drejta individuale, dhe një shtet demokratik e kërkon diçka të tillë, por nga ana tjetër, pikërisht për shkak të një mjedisi shoqëror demokratik, individi njehsohet dhe reagon gjithnjë e më fort në bazë të vlerave të tij grupale, duke përfshirë, në rastin e besimtarëve, edhe përkatësitë apo traditat e tij fetare.
Kështu ka vend të mbahet parasysh një farë tensioni që krijohet midis statusit juridik dhe politik individual të qytetarit dhe statusit të tij kolektiv, pra si qenie brenda komuniteteve të ndryshme. Ekzagjerimi i përmasës individuale çon drejt një individualizmi që bjerr vlerat morale të gjithkujt dhe e atomizon shoqërinë, ndërsa ekzagjerimi i përmasës komunitariste, ciladoqoftë ajo, përmban rrezikun e komunitarizmit, pra të përmbylljes së individit brenda rrethit të ngushtë të grupit në të cilin ai bën pjesë.
Nga të dhënat sociologjike që janë mbledhur, gjykoj se ndër ne përkatësitë fetare të besimtarëve të ndryshëm nuk i kanë mbyllur ata brenda një ndërgjegjeje dhe lidhjeje të ngushtë ekskluzive të përcaktuar nga feja e tyre.
Për arësye nga më të ndryshmet, të cilat mund të debatohen, fatmirësisht konstatohet se lidhja shoqërore e përgjithshme ndërindividuale sot te ne nuk mbetet e fragmentuar brenda afiniteteve të caktuara shpirtërore dhe fetare që individë të ndryshëm kanë me njeri tjetrin. Nga përsonat e anketuar, rezulton se vetëm 13,76 % e tyre me banim në periferitë urbane dhe 08,72 % e atyre me banim në qendrat qytetare të marra në konsideratë, pohojnë se kanë marrëdhënie të dobëta ose të rralla me individë që iu takojnë besimeve të tjera fetare. Të tjerët gjykojnë se pavarësisht besimeve që kanë, bashkëpunimi i tyre profesional, miqësor, fqinjësor, etj, nuk mbyllet brenda një rrethi të ngushtë komunitarist.
Parë nga ky plan, mund të thuhet se megjithëse shoqëria e sotme shqiptare nuk i njeh enklavat me bazë fetare, përsëri nuk është se s'vihen re edhe qendrime të ndryshme komunitariste që kanë të bëjnë me prirje që tentojnë t'a mbyllin individin ekzkluzivisht vetëm brenda rrethit të ngushtë të grupit fetar, t'a shtyjnë atë që veç reagimit të përbashkët në planin e vlerave shpirtërore fetare, të mbajë disi nën presion edhe qendrime për çështje të botës profane sikurse është politika, lidhjet miqësore, dashurore apo martesore, mënyrat e veshjeve, si edhe të kërkojnë të mbivendosen mbi të drejta dhe liri që kushtetuta demokratike ia njeh ekskluzivisht individit dhe vetëm atij.
Sa për të marrë një shembull, dëshëroj të përmend të dhënën sociologjike sipas së cilës nga të anketuarit që shprehen se shkojnë për ditë në një institucion fetar, 40,35 % e tyre na kanë pohuar se nëse ndonjë i afërm apo mik i tyre do të kishte idenë dhe dëshirën për të ndërruar besim fetar, atëhere ata do t'a kishin quajtur këtë një turp, një mosrespektim nga ana tij të traditave të të parëve, dhe do të ushtronin të gjithë ndikimin e tyre që kjo gjë të mos ndodhte. Raporti midis besimeve fetare këtu shndërrohet në një raport midis turpit dhe nderit, pra kthehet nga një dialog në një marrëdhënie morale që i vendos tjetrit etiketa morale denigruese. Etiketimi moral denigrues jo vetëm e bllokon dialogun ndërfetar në rrafsh ndërindividual dhe më gjerë, por e zëvendëson debatin me argumente me një proçes stigmatizimi të tjetrit në planin moral, psikologjik dhe social, duke krijuar kushtet që dialogu ndërfetar të kthehet në një marrëdhënie të ngrirë, të forcojë disi me anë të presionit psikologjik kufijtë e komunitetit shpirtëror, duke i hapur rrugë prirjeve komunitariste, e më së fundi, duke shënuar ato vija mbi të cilat mund të ngrihet një konflikt social i caktuar.
Të gjitha këto janë shkallë dhe nuancime graduale që nisin me diferencën kulturore dhe fetare, çka është një pasuri shoqërore e paimagjinueshme për shoqërinë, dhe nëse nuk kuptohen si duhet, fatkeqësisht, mund të çojnë shkallë shkallë drejt një fragmentarizimi voluntarist që jo vetëm mund të përgatisë parakushte për konflikt shoqëror, por nis edhe të tregojë shenja të rënies në kundërshtim edhe me të drejtat individuale brenda një shteti ligjor.
Nga pikëpamja filozofike, sikurse na argumentojnë filozofë të ndryshëm perëndimorë, ta zemë sikurse argumenton filozofi amerikan Riçard Rorty apo filozofi italian Umberto Ecco, urat e dialogut ndërfetar mund të hidhen të shëndosha veçse nëse pranohet se leximi i çdo teksti, rregulli moral të shkruar, pra edhe i atyre të shenjta, sikurse edhe i librave filozofikë klasikë, i ligjeve, apo i çdo norme të kodifikuar sipas parametrave ligjërues të ndryshëm, lejon vend për interpretime të ndryshme.
Cdo tekst, nëse do të shpreheshim me gjuhën e filozofisë, lejon hapësira pak a shumë të gjera, dhe shërben si edhe pretekst për interpretime të ndryshme. Pa rënë aspak në pozitat e një relativizmi metodologjik të sëmurë që i shpërbën të gjitha referencat, filozofikisht sot nuk diskutohet se edhe vlerat morale, mësimet fetare, tekstet e ndryshëm, duke ruajtur besnikërisht origjinën dhe vlerat e tyre absolute, përmbajnë edhe një dimension të spikatur interpretativ në varësi të kohës, të gjendjeve konkrete, të rrethanave të veçanta dhe të reja që i sjell vetë koha dhe zhvillimi shoqëror.
Po të shikojmë në një rrafsh më të gjerë ndërkombëtar do të vërejmë se brenda të gjitha llojeve të besimit ka diskutime dhe debate lidhur me interpretimin jo të bazave teologjike, por të zbatimit të tyre konkret lidhur me probleme shoqërore sikurse janë marrëdhëniet politike, sistemet politike, apo të problemeve që kanë të bëjnë me situatat e sotme bashkëhore sikurse janë luftërat, paqja, planifikimi familjar, sëmundjet sikurse janë sida, apo edhe të mënyrës së realizimit të disa akteve jetësore sikurse janë përshembull ato martesore, familjare, mënyrat e ndërtimit të simbolikave fetare në formë veshjesh apo shenjash të tjera karakteristike, marrëdhëniet midis prindërve dhe fëmijëve, etj.
Dialogu ndërfetar nuk është një dukuri vetëm brendafetare. Ai përfshin edhe një debat të kuptueshëm dhe fare të natyrshëm edhe midis besimtarve dhe jobesimtarëve, laikëve, ateistëve, për probleme që kanë të bëjnë me kuptimin e botës, së shoqërisë dhe të vetë njeriut. Lidhur me këto probleme askush, as feja, as shkenca, as filozofia, nuk mund të pretendojë më se ka ekskluzivitetin e trajtimeve të sakta, pikërisht sepse ato nuk mund të jenë veçse gjykime interpretuese. Të gjitha këto forma të mendimit dhe të ndërtimit të vlerave shpirtërore kanë si qëllim human realizimin e kushteve të paqes, të mirëkuptimit dhe të konsolidimit të pozicionit të njeriut në botë dhe të përgatitjes së tij për të përballuar sfidat që kanë të bëjnë me jetën apo edhe me vdekjen e tij.
Nuk duhet të harrojmë se nga pikëpamja filozofike, qysh prej Kantit, filozofia, edhe shkenca, nuk konceptohen më si të ndara dhe armiqësore me njera tjetrën, por si dy rregjistra të ndryshëm, komplementarë, të të kuptuarit të botës, si dy mënyra plotësuese të leximit të botës dhe të njeriut, ku asnjëri prej tyre nuk mund të ketë superioritetin abolut ndaj të tjerave.
Sikurse e thonë me të drejtë në shkrimet, pohimet e tyre në intervista, apo edhe sikurse del nga vetë anketa jonë sociologjike, nga ato që lexojmë lidhur me deklarime të drejtuesve fetarë apo teologëve të shquar të botës së sotme, fetë e ndryshme, pavarësisht dallimeve, kanë edhe tipare të përbashkëta. Besimi të mistikja, te ideja e të gjithëfuqishmit, te pavdeksia e shpirtit, aq më shumë insistimi te ruajtja dhe konsolidimi i vlerave morale sikurse janë ndershmëria, respekti ndaj tjetrit, dashuria dhe miqësia, toleranca, falja, etj., karakteristika të çdo besimi fetar, përbëjnë atë bazë ku fetë e ndryshme te ne, por edhe filozofët, gazetarët, sociologët, shkencëtarët, prindërit e çdo lloj besimi, besimtarë, laikë, skeptikë apo edhe ateistë, kanë një hapësirë të gjerë jo vetëm dialogu të shëndoshë, por edhe bashkëpunimi dhe mirëkuptimi të thellë.
Kuptohet qartë, sikurse e kanë venë mirë në dukje teologë të shquar të kohëve tona apo të së kaluarës, ky bashkëpunim dhe dialog nuk përjashton dhe nuk cënon aspak besnikërinë e çdo besimtari, kleriku, filozofi, shkencëtari, apo qytetari të thjeshtë ndaj parimeve të fesë së tij. Nuk është, pra, aspak fjala për të shuar dallimet dhe diferencat në besime, sepse kjo do të na krijonte një botë shumë të trishtët dhe uniforme, por është fjala për diçka tjetër, për atë parim të madh që personalitete të ndryshme e kanë shpjeguar aq bukur, pra të dialogut midis të ndryshmeve, të gjetjes së pikave të përbashkëta në diferencat në perceptimin e botës dhe të mistikes, të bashkëpunimit brenda dallimeve në perspektiva, të një hapësire publike të opinionit ku seicili duke ruajtur po të dojë edhe me fanatizëm parimet e botëkuptimit të tij të veçantë dijë të shohë te tjetri pika që i bashkojnë në një të tërë unikale që iu shfaqet në forma të ndryshme.
Si metaforë po përdor atë që ka dhënë Jalal al-Din Rumi kohë më parë : Disa njerëz nga India sollën një elefant të madh dhe e futën brenda një dhome të errët ku mund të vinin t'a vizitonin persona të ndryshëm. Seicili prej tyre e dinte se kishte të bënte me një qenie të madhe, por nuk e shihte atë, vetëm mund t'a prekte me dorë në vende të ndryshme. Ata që e prekën te trompa e hundës thanë se kjo qenie ishte si një llullë. Ata që e prekën te këmbët, u shprehën se ajo i ngjante një shtylle. Të tjerë që prekën pjesën e pasme të saj, ishin të bindur se ajo kishte formën e një froni. Ata që i prekën vetëm veshët gjykonin se ajo ishte në formën e një gjetheje stërmadhe. Eelefanti – thotë Rumi – ishte e njejta qenie, por perceptimet e njerëzve ishin të ndryshme. Koncepti i së ndryshmes nuk nënkupton medoemos kontradiktoren.
Nisur prej këtej, një nga përfaqësuesit e sotem më të njohur të sufizmit turk, Fetullah Gülen, shprehet se : « Dialogu ndërfetar sot shtrohet si një detyrë dhe hapi i parë për t'a vendosur atë është të harrohet e kaluara, të braktisen argumentet polemike dhe t'iu jepet përparësi pikave të përbashkëta, të cilat janë disa herë më te shumta sesa pikat e dallimeve. »
Fatmirësisht, feja, filozofia, shkenca i kanë të gjitha këto potencialitete. Mjafton të kthejmë sytë nga trashëgimia e shkencëtarve të tillë si Anjashtajni, Haizenbergu, Nils Bori, etj. për të kuptuar se në letrat, ditaret, librat apo tekstet filozofike që ata na kanë lënë insistojnë fort te ideja se shpjegimi vetëshkaksor i botës nuk mund të jetë i tillë, aq i hekurt, aq i sigurt, aq i plotë, aq pretendues saqë të japë shpjegime të ngurta dhe të mjaftueshme për të mos i lënë hapësira besimit te mistikja.
Në filozofinë bashkëkohore mbizotëron ideja se shkaku dhe pasoja nuk janë veçse mënyra njerëzore, të kufizuara, të kuptimit të botës së menduar prej njeriut. Kategoritë racionale nuk janë veçse forma interpretative të botës.
Filozofi i sotëm gjerman Habermas lidhur mesa më sipër theson : « Shumësia e perspektivave interpretative përbën arsyen që na bën të themi se përse një refleksion monologjik, cilido qoftë ai dhe që çon në formulimin e maksimave të pranueshme si ligje të përgjithëshme, nuk e shteron parimin e universalitetit. Vetëm si pjesmarrës në në dialog përfshirës që synon mbërritjen e konsensusit ne mundemi të ushtrojmë virtytin e empatisë ndaj diferencave tona reciproke, të cilat dalin në pah gjatë perceptimit të një situate të njejtë të përbashkët.»
Filozofi Habermas ka pra një kuptim krejt novator mbi konceptin e universales dhe të universalitetit. Ky koncept nuk qendron te një ide apo maksimë e vetme që përjashton të tjerat. Përkundrazi, ai formohet nga shumësia e tezave interprative të ndryshme.
Përtej idealiteteve që krijojnë kategoritë logjike ndodhet qenia, e cila nuk mund të jetë veçse e interpretuar nga simbolikat logjike të shkencës dhe të filozofisë, fatmirësisht në të mirë të njeriut, të teknikës dhe të përparimit, por që, në çdo rast, nuk mund të barazohen kurrësesi me vetë qenien si të tillë.
Shoqëria shqiptare, sidomos sistemi i saj masiv i të nxënit shkollor, ka shumë për të bërë në mënyrë që të shkëputet nga materializmi i keqkuptuar dhe i vulgarizuar tej mase në vitet e shkuara.
Ka një fushë të gjerë bashkëpunimi edhe midis feve të ndryshme për hir të shëndoshjes morale të shoqërisë sonë. Debatet nga një herë edhe të eksituara për numurin e besimtarëve të çdo feje, për hamendjet subjektive lidhur me pyetje disi « luksoze » se të cilës fe kanë qenë patriotët tanë të mëdhenj, qoftë edhe për çështje principiale sikurse janë ato lidhur me unicitetin apo trinitetin e qenies hyjnore fuqiplotë etj. nuk duhet të mbulojnë kurrësesi mundësinë e dialogut konstruktiv, pra në shërbim të një kauze të përbashkët.
Le të mbajmë në konsideratë këtu se të anketuarit tanë, ndonëse pohojnë me gojë plotë faktin se marrëdhëniet ndërfetare në vend janë përgjithësisht tolerante dhe në respekt të bashkëjetesës së plotë, ata shprehin edhe një farë qendrimi kritik mbi shkallën e bashkëpunimit të komuniteteve të ndryshme fetare që funkionojnë në shoqërinë e sotme shqiptare. Vetëm 23,41 % e të anketuarve, pra afërsisht një ndër katër të anketuar, shprehen se ka një farë bashkëpunimi ndërfetar në Shqipëri. Pjesa tjetër e tyre është shumë skeptike përsa më sipër.
Dialogu ndërfetar sikurse cilado formë tjetër dialogu shoqëror dëmtohet nëse dialoguesit janë të mbyllur krejtësisht brenda sistemit të vlerave dhe të botëkuptimit të tyre. Mendimtarë të shquar në fushën e filozofisë, antropologjisë dhe të komunikimit, sikurse është edhe Gregory Bateson, i shkollës së Paolo Altos në Kaliforni, shpjegojnë sot se çdo individ apo komunitet i mbyllur vetëm brenda sferës së vlerave të veta bëhet i paaftë që të kuptojë tjetrin, biles, më shumë se kaq, humbet pra edhe aftësinë për të kuptuar veten sepse e « gjykon veten sipas vetes ».
Në këtë mënyrë, sikurse e ka shprehur edhe filozofi francez Zhak Derrida, tjetri, hapja ndaj tjetrit, përpjekja për t'a pranuar tjetrin, për t'a kuptuar tjetrin, është një kusht i mundësisë për të kuptuar veten. Vetja kuptohet nëpërmjet tjetrit. Respektimi dhe mbajtja e një dialogu me tjetrin, në kuptimin e një individi apo grupi që iu përmbahet besimeve dhe vlerave të tjera fetare dhe kulturore është mjeti kryesor për të mos u mbyllur brenda obsesioneve kulturore brendapërfshirëse, e cila do të shkaktonte pastaj edhe një çrregullim tërësor të kujtdo në marrëdhëniet e tij me botën dhe me veten.
Fatmirësisht te ne nuk konstatohet në përgjithësi një mbyllje e besimtarëve të feve të ndryshme brenda universit të vlerave dhe besimeve që ata ushqejnë. Shkaqet lidhur me këtë gjendje janë të shumta lidhur me këtë gjendje hapjeje ndaj tjetrit. Ato vijnë për rrethana edhe nga më paradoksalet. Nganjëherë këtu ndikon EDHE cektësia e besimeve fetare ndër shqiptarët, që jo rrallë paraqiten skeptikë ndaj çdo forme argumentimi shkencor, filozofik, ideologjik apo fetar. Nga të anketuarit tanë, përshembull, na rezulton se shumë prej tyre që shprehen si besimtarë jo gjithëmonë besojnë në pavdeksinë e shpirtit. Pyetjes « A besoni te pavdekësia e shpirtit ? » i janë përgjigjur pozitivisht 52,62 % e të anketuarve. Po kështu përmend faktin se diskutimet me temë fetare zënë një vend boll të ekuilibruar mes debateve të tjera midis shqiptarëve të sotëm, të cilët me thënë të drejtën kanë shumë halle dhe shqetësime për t'iu bërë ballë. 16,43 % e të anketuarve tanë përgjigjen se tema e dialogut të përditshëm kur hasin besimtarë të tjerë të së njetës fe është ajo me natyrë kyesisht fetare. Të tjerët pohojnë se rrahin një tematike larushe çështjesh.
Parë në këtë prizëm gjykoj se është me rëndësi fakti që individë të besimeve të ndryshme jetojnë përgjithësisht në hapësira sociale, profesionale, fqinjësore të përzjera, çka është edhe produkt i të gjithë historisë sonë kombëtare. Pra, fakti që Shqipëria nuk përbën një model enklavimi territorial të komuniteteve të ndryshme fetare ka një domethënie të rëndësishme në nxitjen e marrëdhënieve kryesisht të hapura midis njerëzve me besime fetare të ndryshme. Por, nga ana tjetër, në disa zona periferike me qendrat e mëdha urbane, për shkak të eksodeve masive dhe disi të përshpejtuara konstatohen grumbullime njerëzish, familjesh, individësh me përkatësi rajonale, fisnore të përbashkët, e për, rrjedhojë, si një fakt kolateral, edhe me identitet të përbashkët besimesh fetare. Nga anketa del se përgjigjedhënës të ndryshëm pohojnë se tani, si rezultat i ndryshimeve të fundit demografike, jetojnë më afër se më parë me besimtarë të së njejtës fe. Nga të anketuarit në periferitë urbane të tillë janë 23,85 % e tyre, kurse nga të anketuarit në brendësi të qendrave qytetare, këtë përgjigje e japin 19,05 % e tyre.
Është e udhës që për të mos i mbyllur qytetarët brenda hapësirave simbolike disi homegjene dhe për t'a lehtësuar dialogun horizontal midis tyre, qoftë edhe me natyrë dhe tematikë fetare, koha ka ardhur që edhe organet e specializuara t'a mbajnë parasysh këtë të dhënë shumë parësore në kuadrin e politikave të tyre për administrimin dhe rregullimin e territorit.
- Publikuar më .