Neml, 27/19

فَتَبَسَّمَ ضَاحِكاً مِنْ قَوْلِهَا

"(Süleyman) onun (karıncanın) sözünden dolayı gülümsedi..." (Neml sûresi, 27/19)

Âyet-i kerimedeki "dahk" tabiri kahkaha ile gülmeyi değil de tebessümü ifade eder. Yani, dudaklarda, çok kısa bir süre için beliren birkaç tebessüm çizgisi...

Evvelâ, Hz. Süleyman'la karınca arasında mucizevî bir muhavere geçmiştir ki, bu, Cenâb-ı Hakk'ın ona bahşettiği yüksek bir pâye ve lütuftur. İşte bundan dolayı o da, şükrün davranışlarla ifadesi sayılan "tebessüm"le, hatta sesli ve hareketli tebessümle "tahdis-i nimet" duygusunu seslendirmiştir.

Sâniyen, karınca, bir kısım iş'ar ve işaretlerle Süleyman'a (aleyhisselâm) adalet ve hakkaniyetle muamele etmenin nihâî sınırları hakkında fikir ve düşüncelerini ifade etmek istemiş ve: يَا أَيُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَسَاكِنَكُمْ لاَ يَحْطِمَنَّكُمْ سُلَيْمَانُ وَجُنُودُهُ وَهُمْ لاَ يَشْعُرُونَ"Ey karıncalar! Yuvalarınıza giriniz ki, Süleyman ve orduları farkında olmadan sizi ezmesinler."^[1] Yani, bunlar insandır, mahiyetlerinin gereği olarak bazen düşünmeden veya farkında olmadan size zarar verebilirler, demiş; Allah'ın bu lütuf kapısını kendisine açmasından ötürü, Süleyman (aleyhisselâm) da, tebessüm edivermiş. Zira bu onun peygamberliğine ait hususî bir lütuf idi ve peygamberane hâlî ve kavlî bir şükür isterdi ve işte Süleyman (aleyhisselâm) sesli tebessüm ve sözleriyle bunu ifade ediyordu.

Böyle bir memnuniyet ifadesi tebessüm de Peygamber Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) hayat-ı seniyyelerinde vâki olmuştu. Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), minberde hutbe irad buyururken bir bedevi mescitten içeriye girmiş ve "Yâ Resûlallah! Yağmursuzluktan her taraf çoraklaştı, topraklarımız kuraklıktan çatladı. Çoktandır yağmur yağmıyor. Allah'a dua ediniz de yağmur yağsın!" demişti. Efendimiz dua edince de, bardaktan boşalırcasına şakır şakır yağmur yağmaya başlamıştı. Sokaklar ve her taraf su altında kalmıştı ki, Efendimiz böyle harika bir ihsan karşısında, şükranla gerilmiş ve cemaatine tebessümler yağdırmıştı.^[2]

İşte böyle bir tebessüm, her iki hâdisede de "dahk" kelimesiyle ifade edilmiştir. Kahkaha olmadığından Hz. Süleyman'ın (aleyhisselâm) tebessümünü ihtimal melekler böyle kaydetmişlerdi ama raiyyeti dahi bunu fark edememişti. Zaten dudaklarda beliren böyle birkaç çizgiyi çoğu kez fark etmek de mümkün değildir.

"Ey karıncalar, yuvalarınıza giriniz ki, Süleyman ve orduları farkında olmadan sizi ezmesinler."^[3] âyeti, bir başka açıdan da şöyle değerlendirilebilir:

Burada bir bakıma karınca, Süleyman'a (aleyhisselâm) işaretle, bu seviyedeki bir insanın, değil insanlar arasındaki hukuka, hayvanat arasındaki hukuka dahi riayet etmesi lâzım geldiğini ihtar ediyordu. Karınca kendi tayfasına insanların adalet-i tâmmeyi gerçekleştirmelerinin zor olduğunu vurgularken aynı zamanda ayaklar altında bulunmanın ezilme yolu olduğunu hatırlatmasına karşı Hüdhüd de başlarda dolaşmanın gereği olarak Süleyman'a (aleyhisselâm) gelip, güneşe tapan Sebe' Melikesi Belkıs ve tebasını anlatıyordu: "Şaşıyorum bu insanların hâline! Toprağın bağrında dâneyi bitiren, göklerde ve yerde gizli olanı açığa çıkaran, gizlediklerini ve açığa vurduklarını bilen Allah (celle celâluhu) varken, bunlar güneşe secde ediyorlar."^[4] diyordu. Hâlbuki güneş de Allah'ın bir memuruydu...

Yine buradaki bir nükte de, Hz. Süleyman'la muhavere eden karınca ile Hüdhüd'ün mesajını getirdiği Sebe' Melikesinin dişi olmalarıdır. Dişilik velûdiyeti (doğurganlığı) temsil etmektedir. Yoldaki dişi karıncanın, Sebe' Melikesine bir işaret olmasının yanında Hz. Süleyman'ın i'lâ-yı kelimetullah hedefli çok izdivacı ve çok evlâdının olmasına işareti de ayrıca üzerinde durulacak bir konu.

Bir de zannediyorum burada, kâmil insanın, hayvanat âleminin sınırlarıyla kutuplaşması meselesi anlatılmaktadır. Bu da değişik bir zaviyeden önemli olabilir. Evet eğer, hayvanat âlemiyle alâkalı bir kısım hususiyetleri hakikatiyle kavrayabilseydik, bu âlemin kendine mahsus diliyle bizlere anlatacağı nice hakikatler ve incelikler olduğunu görebilirdik. Bence Kur'ân-ı Kerim'de bazı sûrelerin (Nahl ve Neml gibi) hayvanat ismiyle zikredilmesi insanlık ve hayvanat âlemi arasındaki böyle bir münasebetin önemini ihsas etmektedir. Evet, karınca ve arı gibi cumhuriyetçi canlıların, bizlere ilham edeceği bir kısım hakikatler olsa gerek... Ancak, aradaki bu dakik münasebet, inanan insan şuur ve idrakiyle şerhedilmesi neticesinde gerçekleşecektir.

Allah (celle celâluhu) Kur'ân-ı Kerim'de bize, bir nebinin mucizesiyle, insanoğlunun doğrudan doğruya bir hayvanla konuşup anlaşmasının mümkün olacağını göstermektedir. Ve bu lisan bir mânâda öyle fasih, öyle talâkatli bir lisandır ki, bizim gibi kelimeler kullanılmasa da yine fasihtir, muhavere vesilesi olarak yeterlidir ve yararlanmaya açıktır.

İhtimal Hz. Süleyman'ın (aleyhisselâm) tebessümüne vesile olan hususlardan biri de, işte bu ihtimallerin en uç noktasındaki "bilkuvve" musahhariyetin "bilfiil" musahhariyete açık olması ve mevsimi gelince ulaşılabileceği bişaretiydi.

رَبِّ أَوْزِعْن۪ي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّت۪ي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلٰى وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحاً تَرْضَاهُ وَأَدْخِلْن۪ي بِرَحْمَتِكَ ف۪ي عِبَادِكَ الصَّالِح۪ينَ

"Rabbim! Beni, gerek bana gerekse ana-babama verdiğin nimete şükretmeye ve hoşnut olacağın iyi işler yapmaya muvaffak kıl. Rahmetinle, beni iyi kulların arasına kat." (Neml sûresi, 27/19)

Kur'ân'ın, maksadı beyan ederken seçtiği kelimeler, fiiller ve onların kalıpları çok önemlidir. Bazen olur ki -bu âyette olduğu gibi- bir fiilin içine sayfalarla ancak ifade edilebilecek mânâyı sıkıştırır. Meselâ, burada أَنْعَمْتَ fiilini kullanmıştır ki, bu "in'am ettiğin nimetlerle perverde kıldığın ve ihsan buyurduğun şeyler" demektir. Yani;

"Allah'ım, ben yoklukta takılıp kalmamış, varlığa ermişim.. var olup, vücud urbasını giyerek, Sana bir mir'ât-ı mücellâ olmuş ve beni temâşâ edenlere hep Seni gösterme, Sana işaret etme konumuna yükseltilmişim. Sonra bana hayatı bahşetmek suretiyle hayat sayesinde Seni daha geniş bir dairede ifade imkânı bulmuş, icabında bir ney gibi inlemiş, icabında bir tel gibi ses çıkarmış veya bir mızrap gibi o sesin çıkmasına ve Seni göstermesine vasıta olmuşum. Sonra beni insan yapmış, hatta o noktada da bırakmayıp insan-ı mü'min seviyesine yükseltmişsin. Bu sayede varlığı bir de insan gözüyle görme, bilme, bir meşheri müşâhede ediyor gibi müşâhede etme, bir kitabı okuyor gibi okuma ufkuyla şereflendirmişsin. Evet kâinata bu gözle bakabilme ancak insanî kabiliyet ve istidatlarla mümkündür. Rabbim, bu bana lütfettiğin bakış açısıyla ben bir mekânla da mukayyet değilim; durduğum yerde durmuyor, düşünce mekiğimi Zât, sıfât, esmâ dairesi içinde hareket ettiriyor ve bu geniş dairede Senin karşında hayretle kendimden geçiyorum."

Evet, Hz. Süleyman أَنْعَمْتَ sözüyle bunları ve o yüksek makamı itibarıyla kim bilir daha neler, neler kastediyordu.

İkinci bir husus; أَنْعَمْتَ fiiliyle "Allah'ım, biraz sonra isteyeceğim şeyler, Senin zaten âdet-i sübhaniyene ters değil ki! Zira Sen bunun gibi nicelerini hem de benden hiçbir talep olmaksızın o cebr-i lütfunla vermiş bulunuyorsun. Öyle inanıyorum ki şimdi isteyeceklerimi de vereceksin; zira Sen vermeye kâdirsin." diyerek isti'taf da yapıyor. Yani O'nun şefkat ve merhametini celbediyor. Alvar İmamı'nın üslûbu içinde ifade edecek olursak "N'olur yâ Rab, n'olur yâ Rab, neyin eksik olur yâ Rab." diyor. Bir diğer ifadeyle, "Şu ana kadar Sen bana hep vermişsin ve verme Senin şânın; dolayısıyla Senden Senin yaptığın şeylerin dışında bir şey istemiyor ve verdiğin nimetleri tamamlamanı diliyorum." İşte bu üslûpla yalvarma çizgisinde ana-babayı unutma, Cenâb-ı Hakk'ın onlar vasıtasıyla lütfettiği şeyleri görmeme nankörlük olurdu.

Evet, Hz. Süleyman'ın babası Hz. Davud'dur. Davud (aleyhisselâm) ise, Hz. İbrahim'in (aleyhisselâm) çizgisinde zirveye ulaşan bir nebidir. Kur'ân'da birkaç peygamber için denilen إِنَّهُ أَوَّابٌ makamının mazharıdır.^[5] Yani bütün benliğiyle Allah'a yönelen o en güzel kullardan biridir. Hatta bu açıdan ona, "feryâd ü figân peygamberi" dense sezadır. İşte böylesi bir peygamberin sulbünden meydana gelmiş ve bu ocakta yetişmiş Hz. Süleyman'ın ulaştığı makamda hissesi bulunan babasını-annesini unutması kat'iyen düşünülemezdi. Daha anlaşılır bir ifade ile belirtmek gerekirse, Hz. Süleyman "Ben böyle bir ailenin vesayetinde, terbiyesinde yetişmeseydim, sadece Süleyman olurdum. Ama bir Süleyman var, Süleyman'dan içerü." iz'an ve kabulüyle ana-babasına da duayı ihmal etmiyordu.

Meseleye şöyle de yaklaşılabilir; bir insanın en yakını ana ve babasıdır ve sıla-i rahimde öncelik hakkı da onlara aittir. Kur'ân bu âdâbı bize seçtiği dualarıyla öğretir. Ve

رَبَّنَا اغْفِرْل۪ي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِن۪ينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ "Ey Rabbimiz! (Amellerin) hesap olunacağı gün beni, ana-babamı ve mü'minleri bağışla!"^[6] der. Demek ki, önce insanın kendi nefsi, sonra ana ve babası geliyor. Zaten bu husus, insan olmanın, insanî duygularla bezenmenin bir ifadesidir. Aslında hakikî bir insan, en yakın daireden en uzak daireye uzanan çizgide derecelerine göre hemcinslerinin elemleri ile müteellim, lezzetleriyle de mütelezziz olur. Evet bu, insan olmanın gereğidir. Düşünün ki Hz. İbrahim (aleyhisselâm), hem dünyada hem de -hadislerin ifadesine göre- ahirette babasının durumuyla müteellimdir.^[7] İşte bu açıdan Hz. Süleyman (aleyhisselâm) da cedd-i emcedi gibi, yaptığı duaya ana-babasını da katıyor, âdeta "Onların saadeti benim de saadetimdir." diyordu.

Diğer bir nokta; bir insanın nasıl ana ve babası hakkında yaptığı istiğfar geçerlidir -Yukarıda kaydettiğimiz dua, bunu gösteriyor- öyle de insanın ana-babasının mazhar olduğu nimetler adına şükrü de geçerlidir. Yani bir insan ana-babasına gerçek mânâda evlâtlık yapamadıysa, geride onun yapacağı tek şey kalmıştır; o da dilini onlar hesabına hayırda kullanmaktır. "Allah'ım, hamdim, tesbihim, tehlilim, istiğfarım onlara râci olsun." demek bu türdendir.. evet tabir caizse dil içre dile vâkıf olan, ⁸عُلِّمْنَ مَنْطِقَ الطَّيْرِ fehvâsınca kuş dilini bilen Hz. Süleyman, çok iyi kullandığı malzemelerle bunu ifade etmek istemiştir.

وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحاً تَرْضَاهُ "Hoşnut olacağın salih ameller yapmaya muvaffak kıl." Bu âyete, enbiyâ-i izamın akıbetinden emin olması zaviyesinden bakmalı. Evet, onlar Allah'tan çok korkarlar ama rahmet-i ilâhiye ile korunmaları mevzuunda da emindirler. Veya o, Allah'ın bildirmesi ve göstermesi neticesi böyle demiş olabilir. Aslında Hz. Süleyman, Allah'ın hoşnutluğunun, rızasının salih amele bağlı olduğunu ifade ederek bir duada bulunmuş. Evet o, imkânâtı vukuat yerine koyarak, salih amelin genellikle salih amel doğuracağını hesaba katmış ve dua etmiş. Evet bazen salih amel gibi gözüken şeyler vardır ki, sahibini makam-ı rızaya ulaştırmaz ve ulaştıramaz.

Hâsılı, Süleyman (aleyhisselâm), Allah'ın onun emrine musahhar kıldığı geniş dairenin en uç noktalarından biri sayılan karıncalar vadisinde, mazhariyeti adına duyup işittikleri karşısında tali'ine tebessümler yağdırmış ve: "Rabbim, bana ve ebeveynime lütfettiğin bu nimetlerinin şükrünü hakkıyla eda edebilmem ve koruyabilmem için maddî-mânevî nimetlerini üzerimden eksik etme.. Seni hoşnut edeceğim amelleri yapmamda da.. ve rahmetinle beni salih kulların arasına al!" demek suretiyle Seyyidina Hz. Yusuf, dünyevî ve uhrevî mazhariyetlerin zirvesini tuttuğu bir anda, likâullah arzusuyla gerilip buud değiştirmeye talip olduğu gibi, o da peygamberliğini, insanlardan karıncalara her şeyin emrine musahhar olmasıyla taçlandırdığı bir dakikada, bütün benliğiyle Allah'a (celle celâluhu) yönelmiş, vesileyi, en câmi kulluk ifadesi sayılan şükür ve Hakk'ın hoşnut olacağı diğer salih amellerle, neticeyi de, Hak rahmetiyle salih kulları içinde likâya yürüme talebiyle ortaya koymuştur.

Eğer salih amel, Hak emrettiği için yapılan, içinde Hak mülâhazasından başka bir şey bulunmayan ve neticesi de öteler ötesine bırakılan amelse, onu, Hz. Yusuf da, Hz. Süleyman da isteyecekti ve istediler de...

رَبِّ أَوْزِعْن۪ي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّت۪ي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلٰى عِبَادِكَ الْمُخْلِص۪ينَ وَأَدْخِلْنَا بِرَحْمَتِكَ ف۪ي عِبَادِكَ الصَّالِح۪ينَ وَصَلِّ وَسَلِّمْ عَلٰى مَنْ أَرْسَلْتَهُ رَحْمَةً لِلْعَالَم۪ينَ وَعَلٰى اٰلِهِ وَأَصْحَابِهِ أَجْمَع۪ينَ

[1] Neml sûresi, 27/18.
[2] Buhârî, istiskâ 14; Ebû Dâvûd, istiskâ 2.
[3] Neml sûresi, 27/18.
[4] Bkz.: Neml sûresi, 27/24, 25.
[5] Bkz.: Sâd sûresi, 38/17, 30, 44.
[6] İbrahim sûresi, 14/41.
[7] Buhârî, enbiyâ 8.
[8] "Bize kuşların dili öğretildi." (Neml sûresi, 27/16)

Tweet

Whatsapp