Origjina Islamike e bashkësisë

E titullova kështu këtë pjesë, për shkak se analizat perëndimore në lidhje me bashkësinë varen në shumë aspekte nga vlerat historike dhe sociale perëndimore. Analizat sociologjike të cilat janë aq shumë subjekt i ndikimit të jashtëm dhe ndryshimeve kulturore, në njëfarë mënyre mund të mos përqafojnë aspektin e mbijetesës së bashkësive në shoqëritë myslimane. Edhe analistët më të mprehtë perëndimorë nuk mund të japin shpjegime rreth bashkësive myslimane, pa përdorur konceptet perëndimore.

Si për Tőnniesit ashtu edhe për Veberin, bashkësia paraqet çrregullime apo mungesë angazhimi shoqëror. Megjithatë, bota myslimane nuk e ka përjetuar një çregullim apo mosangazhim të tillë social në strukturën e saj tradicionale shoqërore. Për më tepër, faktorët që kanë formuar bashkësitë si pjesë të shoqërive myslimane, nuk u kanë ngjasuar kurrë lidhjeve fisnore apo klanore. Theksimi i tepërt mbi lidhjet fisnore, klanore apo raciale konsiderohet në Islam si pjesë e “epokës së injorancës”. Thëniet profetike shprehin se Islami duhet t’i përjashtojë tërësisht të gjitha llojet e fanatizmit.^[1] Arsyeja e dukshme për këtë veprim është se lidhje të tilla pengojnë zhvillimin e rrjetit të marrëdhënieve ndërmjet myslimanëve dhe shoqërisë më të gjerë. Të gjitha llojet e injorancës janë të papranueshme për arsye se ato shkaktojnë një mbitheksim mbi aspektet e sub-identiteteve, gjakut, pronës dhe shoqërisë.^[2]

Pavarësisht qëndrimit të kthjellët të Islamit kundër këtyre lidhjeve fanatike, ato e kanë mbushur atë duke e rrezikuar seriozisht shoqërinë myslimane pas vdekjes së Profetit Muhamed, paqja qoftë mbi të. Megjithatë, lëvizjet fisnore dhe klanore nuk arritën kurrë të shkatërroheshin dhe të luftoheshin në shoqëritë myslimane. Të paktën këto identitete nuk janë përligjur kurrë nga ana fetare. Për të njëjtën arsye është e pamundur të analizohet bashkësia e shoqërive myslimane si një formë e përafërt urdhri feudal apo si një formë shoqërie agrare.

Themelet që formuan shpirtin e unitetit dhe të solidaritetit në bashkësinë myslimane mund të shpjegohen vetëm nëpërmjet praktikave islame, sociale dhe fetare. Islami nxit bamirësinë, mirësinë, vlerat njerëzore, moralin dhe interesin social. Ai mbron prodhimin dhe zhvillimin, duke nxitur garën ndërmjet grupeve dhe bashkësive në forma të organizuara.^[3]

Në përgjithësi, qeniet njerëzore si individë, ngurrojnë të jenë pjesëmarrës në vepra bamirësie. Edhe nëse ata dëshirojnë të bëjnë bamirësi, janë më të prirur ta realizojnë këtë në një rrugë të organizuar dhe sistematike. Meqenëse individët janë të zënë me interesat e tyre personale dhe me punët e shtëpisë, veprat bamirëse në dobi të shoqërisë, në shumicën e kohës lihen pas dore. Motivimi për bamirësi, zakonisht nuk del në sipërfaqe derisa të lindë një nevojë e domosdoshme apo urgjencë.^[4]

Nga ana tjetër, çdo shoqëri mund t’i indoktrinojë idealet e përbashkëta në lidhje me të ardhmen e saj. Kjo lloj veprimtarie, kryhet intensivisht dhe sistematikisht, ajo prek çdo brez dhe shndërrohet në një traditë të ripërtërirë. Tradita ka të bëjë me subkoshiencën individuale. Megjithatë, kjo subkoshiencë mund të mos prodhojë vetëdije të përbashkët në çdo periudhë dhe për të njëjtin individ në të njëjtën shkallë. Rrënimi social ekziston për sa kohë që kjo nuk vlerësohet sa duhet. Islami si fe dhe qytetërim, i drejtohet edhe si aspektit të veprave sociale të shoqërive myslimane, edhe ndërtimit të subkoshiencës së tyre. Ai në mënyrë të vazhdueshme rinovon imazhet e mirësisë në shoqëri dhe në individë nëpërmjet nxitjes së mirësisë, vetësakrifikimit dhe solidaritetit. Prapa fondacioneve qytetare, qëndron kjo vetëdije për mirësinë në shoqëritë myslimane.

Këtu qëndron legjitimiteti dhe arsyeja e ekzistencës së bashkësive myslimane. Fenomeni i bashkësive myslimane përbën një organizim të së mirës universale të shoqërisë. Bashkësia i drejtohet ndjenjave të mira të individëve myslimanë dhe i çon ata drejt një shpirti dedikimi ndaj bamirësisë, mirësisë dhe mirëqenies. Njerëzit kanë tendencën të vlerësojnë më tepër nxitjen dhe mirësinë kolektive, solidaritetin dhe bashkëpunimin.

Kur bamirësia bëhet në rrugë individuale, bamirësi shpesh nuk e pikas se ku materializohet mirësia e tij brenda hapësirave të pafundme të shoqërisë. Edhe pse ai nuk mund ta vlerësojë formën, mirësia e tij mund të kalojë nëpërmjet rrugës së marrëdhënieve. Megjithatë, në veprimtaritë e përbashkëta çdo produkt materializohet menjëherë. Në jetën e përbashkët mirësia, mirëkuptimi, idealet, sakrifica dhe keqardhja janë konkrete. Për këtë arsye, kjo formë është më bindëse dhe e efektshme. Në bashkësi, individët e vërejnë më shpejt si konkretizohen sakrificat e tyre. Psikologjia e masës dhe e të vepruarit në grup, kanë një pushtet të fortë magnetik mbi individët. Megjithëse për nga natyra, ndjenjat e mira kanë epërsi tek qeniet njerëzore, ato janë të prirura më tepër drejt ndjenjave egoiste. Nëse nuk ekziston një inkurajim serioz për të orientuar dëshirat e tij drejt sakrificave, tendenca e tij për të dhënë, mund të jetë shumë e dobët. Bashkësia i socializon të gjitha ndjenjat egoiste. Ajo i shpëton individët nga vorbulla e egoizmit, koprracisë dhe qejfeve. Ajo e ngre çdo sens, prirje, ndjenjë apo ide në nivelin e virtyteve dhe të meritave. Ky përbën thelbin e bashkësisë në shoqërinë e sotme myslimane.

Duke qenë e tillë, ideali i kësaj bashkësie myslimane, përmban një aspekt të personalitetit kolektiv (shahsi manevi). Në njëfarë mënyre, kjo përbën një trupëzim shpirtëror. Ky lloj trupëzimi përpiqet të orientojë edhe ndjenjat më trupore drejt shpirtit dhe pavdekësisë. Miratimi dhe kënaqësia e Zotit përbën motivin dhe arsyen kryesore të çdo lloj sakrifice dhe altruizmi. Çdo koncept i shpërblimeve të kësaj bote ngjan të jetë një konsideratë e ulët, madje e padëshirueshme. Qoftë në aspektin individual, ashtu edhe në atë social, çdo veprim brenda bashkësisë, duhet të ndërthuret me miratimin e Zotit. Çdo interes i kësaj bote, qoftë ai individual apo familjar, do ta zhvlerësonte këtë ideal.

Do të ndalem këtu edhe tek një pikë. Identiteti social i bashkësisë varet nga përhapja e mirësisë dhe bamirësisë. Pjesëmarrja në bashkësi për këto vepra është thjesht e karakterit civil dhe vullnetar. Ne duhet ta ndajmë këtë formë institucioni të “hizbe” të cilën e kemi vërejtur në shoqërinë myslimane përgjatë historisë islame. Hizbe ishte një institucion burokratik formal që synonte të shërbente si krah i solidaritetit lokal. Bashkësitë janë sipërmarrje vullnetare të cilat burojnë nga brenda shoqërisë. Forca, qoftë ajo në trajtë presioni psikologjik apo material, qoftë edhe si ndëshkim, nuk është e lejueshme brenda sferës së bashkësisë.

Në historinë islame, situatat historike dhe shoqërore prodhuan bashkësi civile dhe vullnetare. Nën-institucionet, si organizatat bamirëse, fondacionet (vakëfet), shoqatat, etj, morën përsipër funksione sociale të ngjashme me ato të bashkësive, ndaj çdo vepër përmbush dëshirën dhe shpirtin e adhurimit shoqëror.

Bashkësitë myslimane përbëjnë realitete sociale islame të cilat në çdo rast, janë shfaqur në formate të reja në kohët moderne. Shumica e tyre ka riprodhuar një formë të ndryshme sociale të organizmit fetar. Lindja e bashkësive të sotme, më shumë ka të bëjë me rrënimin politik të botës islame. Në shoqëritë myslimane, ndryshe nga Perëndimi, shpirti bashkëpunues është mbizotërues në kurriz të shpirtit racional. Prandaj, në historinë islame, bashkësitë myslimane ishin rezultat i kushteve subjektive politike dhe shoqërore dhe për rrjedhojë ata nuk mund të analizohen me anë të koncepteve perëndimore për bashkësinë.

Gabimi më i madh i orientalistëve si Mondgomeri, Vat, etj, përfshirë edhe sociologët, është se ata i vlerësuan shkollat e mendimit dhe bashkësitë në historinë islame si të kundërta me traditat myslimane nga jashtë, kundërshti e cila është parë si ana tjetër e medaljes e ortodoksisë së përgjithshme myslimane. Megjithatë, faktikisht është krejt e kundërta; në historinë islame lëvizjet e lindura, me disa përjashtime të vogla, nuk synonin kurrë të ekzistonin në dëm të Kuranit dhe Sunetit, burimet kryesore të dijes islame. Edhe lëvizjet më periferike, të cilat përjashtuan shumë aspekte nga tradita sociale islame, e ndjenin veten të mbështetura nga këto dy burime në drejtime të caktuara. Lëvizjet në shoqëritë myslimane ëndërronin (dhe përpiqeshin) të zgjeroheshin nga brenda e jo të kërkonin për identitete të huazuara nga jashtë.

Analistët perëndimorë vazhdimisht përpiqen të pikasin një përplasje ndërmjet klasave në shoqëritë myslimane, qoftë kjo në formën e përplasjeve fisnore, klanore, në ato të shkollave të mendimit apo nëpërmjet bashkësive. Për ta, këto elemente përbëjnë bartësit e përplasjeve dhe debateve shoqërore. Ata mendojnë se përderisa në Perëndim, klasat në konflikt, synojnë për kërkimin e një identiteti social apo politik, në shoqëritë myslimane, ky kërkim realizohet vetvetiu mbi bazën e grupimeve apo të bashkësive. Kjo analogji është tejet e thjeshtëzuar dhe e gabuar, për arsye se nuk ekziston ndonjë bazë sociale apo historike myslimane mbi të cilën ajo të ngrihet. Siç theksuam më lart, edhe lëvizjet më ekstreme, e shfaqin veten brenda kornizës së një identiteti të përgjithshëm islam. Pa pranuar dhe kuptuar rolin qendror të Kuranit në shoqëritë myslimane, nuk do të ishte e mundur të shpjegohej natyra individuale dhe shoqërore e myslimanëve.

[1] Ajluni, Kashf a-Khafa, 1/127, Tabari, History, 2/146.

[2] A thua mos po kërkojnë gjykimin e kohës së injorancës, po për një popull që bindshëm beson, a ka gjykim më i mirë se ai i Allahut? (Maide 5 : 50).

[3] Ndihmohuni mes vete me të mira dhe në të mbara, e mosni në mëkate e në armiqësi. Kini dro dënimit të Allahut, se me të vërtetë Allahu është ndëshkues i fortë (Maide 5 : 2). Shih gjithashtu (Bekare 2 : 148)

[4] Secilin pengues të veprave të mira, mizor e të dyshimtë në fe. (Kaf 50 : 25). Shih gjithashtu Kalem (68 : 12), Maun (107 : 7)

Tweet

Whatsapp