Hər kəsin mərifəti istedadı səviyyəsindədir

Tövhid anlayışını, yəni Allahın (cəllə cəlaluhu) varlıq və birlik həqiqətini elmi tədqiqatlar əsasında müşahidə, mütaliə və təfəkkür üsulları ilə nəzəri məlumatlar əldə edib qavramağa və Allahı bu məlumatlar işığında tanımağa elmül-yəqin deyilir.

Bununla yanaşı, Cənabi-Allahın isimlərinin kainat kitabında təcəllisini bilavasitə müşahidə etməyə və ya bir haqq dostunun xariqüladə hallarına şahid olmağa da eynül-yəqin deyilir. Allah Rəsulunun (sallallahu əleyhi və səlləm) mübarək və möcüzələrlə dolu həyatını müşahidə etmək, hətta Peyğəmbərimizin (sallallahu əleyhi və səlləm) yolunda gedib övliyalıq məqamına çatan şəxslərin simasına baxmaq belə insana möcüzəvi manalar pıçıldaya bilər. İnsan Sırf onların simasını müşahidə etməklə də bəzi eynül-yəqin həqiqətləri duya bilər. Həqiqətləri bütün bu vasitə və yollarla duyub iç dünyasında süzgəcdən keçirdikdən, həmin həqiqətlərin mahiyyətini qavradıqdan və kamil mərifətə yiyələndikdən sonra vicdan müəyyən şeylər hiss edir ki, bu məqama çatmaq imanın hər məsələsinə tərəddüdsüz inanmaq deməkdir. O, artıq elə inanır ki, min şeytan minlərlə vəsvəsə versə belə, bu inanc sayəsində heç birinə əhəmiyyət verməz, çünki o, imanı qəlbində dərindən müşahidə edir. Cənabi-Allah əsmasının (isimləri) təcəlliləri ilə belə bir insanın vicdanına öz qəlbinin dili ilə elə mənalar anladır ki, bunu heç bir kitab edə bilməz. Məhz bu məqam həqqül-yəqin üfüqünün göstəricisidir.

Müxtəsər izah etdiyimiz elmül-yəqin, eynül-yəqin, həqqəl-yəqin anlayışları tövhidin dərəcələridir. Yəqinin^[1] və ya yəqini biliyin dərəcələri də sayılan bu məqamlar öz aralarında da müxtəlif dərəcələrə bölünür.

Hər bir insan kainat kitabını fərqli elmül-yəqin səviyyəsində “oxuyur”. Bir çoban da kainat kitabından elm (bilik) öyrənə bilər, amma bu, çox bəsitdir. Kainat kitabını dərindən oxuyan həm qəlb əhli, həm də elm əhli isə bu kitabdan çox dərin və çoxşaxəli mənalar duyur. Bu mövzuda ixlasda ənginləşmiş bəzi əsfiyaların kainat kitabından əldə etdiyi elmül-yəqin mərifəti daha genişdir...

Bu simada yalan yoxdur!

Eynül-yəqin mövzusunda da insanlar arasında səviyyə fərqi var. Şübhəsiz ki, gözləri pərdələnmiş insanlarla iti baxışlı və bəsirətli insanın görüb götürdüyü mənalar eyni olmur. Məsələn, bəzi yəhudilər Peyğəmbərimizi (sallallahu əleyhi və səlləm) gördülər, ancaq peyğəmbərliyinə şübhə ilə baxdılar. Gördülər, amma anlamadılar. Məsələn, Huyey ibni Axtab Peyğəmbərimizin hüzuruna çıxanda içinə bir məna axdı, bəzi şeyləri anladı. Abdullah ibni Salam isə fərqli şeylər gördü. Belə ki, Onun hüzuruna gəldi, yalnız simasına baxdı, heç bir dəlilə ehtiyac duymadan, "Bu simada yalan yoxdur" dedi və kəlmeyi-şəhadət gətirərək müsəlman oldu. Çünki o, Tövrat və İncilə yaxşı bələd idi. "Nəbi necə olur? Hərəkət və davranışları necədir?" suallarının cavablarını yaxşı bilirdi. Nəcran Xristianları da Allah Rəsulunun (sallallahu əleyhi və səlləm) hüzuruna gəldilər, ancaq etiraz etdilər. Peyğəmbərimiz son çarəyə baş vurdu, "Əgər siz haqlısınızsa, and verək, qoy Allah yalan danışana lənət etsin" dedi. Nəcranlılar bu təklifdən qorxdular. Onlar da hiss etdilər və "Əgər bu adam həqiqətən peyğəmbərdirsə, başımıza müsibət gələr" deyə qorxdular. Allah Rəsulunu (sallallahu əleyhi və səlləm) görmək Nəcranlılar üçün fərqli bir şey idi, ancaq bu, iman etməyə kifayət deyildi.

Peyğəmbərimizə (sallallahu əleyhi və səlləm) baxanda Allahı xatırlayırdılar: səcdə edəndə Allah təcəlli edirdi. O da bizim kimi insan idi, yəni səthi və qərəzli yanaşanlar, bəlkə də, bunu anlamazdı. Lakin içində azca mərifət pətəyi olan və vicdanını itirməmiş insan Peyğəmbərimizə baxsa, "Lə iləhə illəllah Muhammədun Rəsulullah" deyərdi. Hz. Ömərin bir baxışı vardı ki, heç kim o cür baxa bilməzdi. Bir də Hz. Əbu Bəkir səviyyəsində baxış var ki, Hz. Ömər də daxil olmaqla, heç kim o səviyyəyə çatmamışdır. Buna binaən, yəni eynül-yəqinin də dərəcələri var.

Hz. Adəm bir zəllə işləmişdi. Tövbə etməsinə və tövbəsinin qəbul olunmasına baxmayaraq o, yenə də başını qaldırıb ona vəhy göndərən Cənabi-Allahın müqəddəs və münəzzəh simasına baxmağa utanırdı. Hz. Əbu Bəkir də mərifəti dərinləşdikcə elə bir səviyyəyə gəlmişdi ki, başını qaldırıb Peyğəmbərimizin (sallallahu əleyhi və səlləm) üzünə baxmağa həya edirdi. Əgər bir haqq dostu "Hz. Əbu Bəkir başını qaldırıb Peyğəmbərimizin üzünə baxsa, Peyğəmbərimizdən gələn sübühati-vəch^[2] onu yandırıb külə döndərərdi" desə, doğrudur, O, bu səviyyədə utanırdı. Hz. Əbu Bəkrin (r.a.) eynül-yəqində çatdığı mərtəbəyə heç kim yüksələ bilməz. Bu silsiləyə yaxın neçə-neçə insan vardı. Elələri də vardı ki, ancaq bir avam qədər Ondan istifadə edirdi. Onlar da onun mərifət dəryasına bir qab sallayıb bir şey götürürdülər, amma onlar nə Əbu Bəkirdi, nə Ömər, nə Osman, nə də Əli (radiyallahu anhum əcmain)

Xülasə

• Allaha və imanın digər rüknlərinə iman etmək də dərəcə-dərəcədir. Bu dərəcələri belə sıralamaq mümkündür: elmül-yəqin, eynül-yəqin və həqqül-yəqin.
• Bəzi insanlar mərifətdə dərinləşdikcə elə bir dərəcəyə yüksəlir ki, başını qaldırıb səmaya baxmağa utanır.
• İman həqiqətlərində olduğu kimi, Peyğəmbərimizi də hər kəs eyni səviyyədə dərk etmir. Kimisi bir ilk baxışda iman edir, kimisi hər gün görür, amma imansız gedir.

Həqqül-yəqinin dərəcələri

Elmül-yəqin və eynül-yəqin kimi, həqqül-yəqinin də dərəcələri var.

Bu dərəcələrin zirvəsində, şübhəsiz, Peyğəmbərimiz (sallallahu əleyhi və səlləm) durur. O, bütün bu dərəcələri bir-bir keçərək həqqül-yəqinin zirvəsinə yüksəlmişdir. Çünki bir çox əhli-təhqiqin bəyanına görə, Peyğəmbərimiz meracda Nizaminin də dediyi kimi “başındakı gözləri ilə” Cənabi-Allahı görmüşdür. Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi və səlləm) qədər qələminin işləməsinə şahid oldu, dörd böyük mələyi gördü, göylə yerin arasını tutan Cəbrailin əsl mahiyyətini, Cənnət və Cəhənnəm mənzərələrini müşahidə etdi... Bununla da O, həqqül-yəqinin ən son dərəcəsinə yüksəldi. Qazı İyazın dediyi kimi, Peyğəmbərimiz elə bir məqama gəlib çatdı ki, ayağını hara basacağını bilmədi. Ona "bir ayağını digərinin üstünə qoy" deyildi. Məkan da, məkanda olan da, məkansızlığa yüksələn də O idi. Süleyman Çələbi də bunu çox gözəl izah edir: "Nə məkan var anda, Nə ərz u səma" Yəni yer-göy – hər şey silinib getmişdi. Nəsimi də bunu belə dilə gətirir:

Məkanım laməkan oldu,
Bu cismim cümlə can oldu;
Nəzəri-Haqq əyan oldu,
Özüm məsti-liqa gördüm.

Bədiüzzaman həzrətləri Qurani-Kərimdə "Qabü-qövseyn" ifadəsi ilə təsvir olunan Peyğəmbərimizin (sallallahu əleyhi və səlləm) bu məqamını "vücub və imkan arası"^[3] şəklində izah edir. Peyğəmbərimiz bəşərə xas hər şeydən elə sıyrılmışdı ki, həmin anda Ona bəşər desəydiniz, yalan olardı. Ancaq məxluqun Üluhiyyət məqamına çatması mümkün olmadığına görə, Ona (haşa) “ilah oldu” demək böyük yanlış olar. Ancaq Peyğəmbərimiz vücub və imkanın ortasına gəlmiş və İlahi sifətlər dairəsinin fövqünə yüksəlib birbaşa Zati-Üluhiyyətə sarı üz tutmuşdu. Bu həqqül-yəqinin ən son dərəcəsidir. Rəbbim o sonsuz dəryadan dəftərimizə qətrələr lütf etsin!

Həftənin duası

Allahım! Ağaclarda açan yarpaqlara və budaqlarda yetişən meyvələrə qədər kainatda baş verən bütün hadisələr... İnsanların ağlından keçən xəyallar, düşüncələr... Bunların hər biri yalnız Səninlə, Sənin əmrin, hökmün və idarənlə var olub, varlığı duyur! Ya Rəbb! Dünyanın hər tərəfində ulu adını, haqqın səsi və nəfəsini ucalt.

Sözün cövhəri

Hz. İbrahim “Gələcək nəsillər xatirəmi xeyirlə yad etsin!” deyə dua etmişdi. Allah bu duasını qəbul etdi. Allahın yolunda xidmət edən insanlar şəxs üçün deyil, camaatı niyyət edərək bu duanı çox oxusun. Bu, riyakarlıqdan uzaq olmaq üçün daha etibarlı yoldur. Əks halda “Gələcək nəsillər xatirəmi yad edsin, haqqımda kitablar yazılsın və s.” kimi düşüncələr həm dünya, həm də üqba üçün zərərlidir.

Tweet

Whatsapp